Οι χωρισμοί μεταξύ ζευγαριών άνω των 50 ετών αυξάνονται συνεχώς τις τελευταίες δεκαετίες.
Οι ειδικοί που μελετούν αυτό το φαινόμενο επισημαίνουν «διαπροσωπικούς» και «δημογραφικούς» παράγοντες ως τις κύριες αιτίες.
Ο όρος μπορεί να ακούγεται περίεργος, αλλά πρέπει να το παραδεχτούμε: δεν αφήνει περιθώρια για αμφιβολίες. Τα «γκρίζα διαζύγια» είναι ακριβώς αυτό – χωρισμοί ζευγαριών με γκρίζα μαλλιά, συνήθως άνω των 50 ετών, που πολλές φορές έχουν περάσει δεκαετίες μαζί.
Κάποτε ήταν ένα σχετικά σπάνιο φαινόμενο, αλλά όσο η πληθυσμιακή πυραμίδα αυξάνεται στο ανώτερο μέρος και η κοινωνία αλλάζει, αυτά τα περιστατικά άρχισαν να αποκτούν σημασία. Τόσο πολύ, που πλέον υπάρχουν ειδικοί που διερευνούν τις αιτίες τους για να τα κατανοήσουν καλύτερα.
Τα «γκρίζα» διαζύγια
Όσον αφορά την αγάπη, δεν υπάρχουν γραπτοί κανόνες. Και όσον αφορά την απώλεια της αγάπης, ακόμα λιγότερο.
Υπάρχουν εκείνοι που τερματίζουν έναν γάμο λίγα μόλις χρόνια μετά το «ναι», εκείνοι που αποφασίζουν να χωρίσουν μετά από δεκαετίες μαζί, και εκείνοι που υπογράφουν τα χαρτιά του διαζυγίου μετά τα 60, όταν και οι δύο έχουν πλέον γκρίζα μαλλιά. Γι’ αυτήν την τελευταία κατηγορία, κοινωνιολόγοι και ακαδημαϊκοί ειδικοί στη δημογραφία επινόησαν έναν συγκεκριμένο όρο: «γκρίζα διαζύγια».
Αν και ο όρος δεν είναι ακριβώς καινούργιος, χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 2004 από την Αμερικανική Ένωση Συνταξιούχων (AARP).
Ήδη από το 2012 ερευνητές του Πανεπιστημίου Bowling Green μιλούσαν για μια «γκρίζα επανάσταση του διαζυγίου».
Από τότε, η έννοια έχει τραβήξει την προσοχή ενός αυξανόμενου αριθμού ειδικών και αναφέρεται ευρέως σε δοκίμια και μελέτες.
Ένα φαινόμενο σε άνοδο
Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά σε ορισμένους αριθμούς για να κατανοήσει το αυξανόμενο ενδιαφέρον γι’ αυτό το θέμα.
Στις ΗΠΑ, το ποσοστό διαζυγίων μεταξύ ενηλίκων άνω των 50 ετών υπερδιπλασιάστηκε μέσα σε μόλις δύο δεκαετίες. Το 2010, σχεδόν το 25% των διαζυγίων μπορούσε ήδη να χαρακτηριστεί ως «γκρίζο διαζύγιο».
Ορισμένοι ειδικοί επισημαίνουν ότι τα τελευταία χρόνια η συχνότητα αυτή σταθεροποιήθηκε ή και μειώθηκε μετά την πανδημία. Παρ’ όλα αυτά, σχεδόν το 40% των ανθρώπων που αποφασίζουν να χωρίσουν στη χώρα έχουν ηλικία άνω των 50 ετών.
Το φαινόμενο παρατηρείται και στην Ισπανία, με ενδιαφέροντα δεδομένα από το Εθνικό Ινστιτούτο Στατιστικής (INE). Το 2023, για παράδειγμα, περίπου το 32% των διαζυγίων στη χώρα συνέβη μεταξύ ζευγαριών που ήταν παντρεμένα πάνω από 20 χρόνια.
Ένα άλλο σχετικό στοιχείο είναι ότι, παρόλο που οι περισσότεροι χωρισμοί εξακολουθούν να αφορούν συζύγους 40 έως 49 ετών, η μέση ηλικία των ανθρώπων που επιλέγουν το διαζύγιο αυξάνεται προοδευτικά, φτάνοντας κοντά στα 50 έτη. Στους άνδρες, η μέση ηλικία έχει ήδη ξεπεράσει τα 49. Συνολικά, το INE εκτιμά ότι τις τελευταίες τρεις δεκαετίες τα διαζύγια μεταξύ ζευγαριών άνω των 50 αυξήθηκαν κατά περίπου 40%.
Αύξηση διαζυγίων μετά τα 65
«Το διαζύγιο στην τρίτη ηλικία αυξάνεται στον δυτικό κόσμο, ακόμη και σε κοινωνίες με έντονο οικογενειακό προσανατολισμό, όπως το Ισραήλ, όπου η πιο κοινή οικογενειακή κατάσταση για ενήλικες άνω των 60 είναι ο ετεροφυλόφιλος, μακροχρόνιος γάμος με ενήλικα παιδιά», επισημαίνουν ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Χάιφα σε πρόσφατο άρθρο τους για τα γκρίζα διαζύγια.
Σύμφωνα με την ανάλυση, η αύξηση είναι ιδιαίτερα έντονη μεταξύ ζευγαριών άνω των 65 ετών.
Γιατί χωρίζουν;
Αυτό είναι το μεγάλο ερώτημα, και δεν υπάρχει μία μοναδική απάντηση. Ο πρώτος λόγος, ίσως και ο πιο προφανής, είναι ότι έχει αλλάξει όχι μόνο το προφίλ όσων παίρνουν διαζύγιο, αλλά και η ίδια η κοινωνία. Σε περιοχές όπως η Ευρώπη και οι ΗΠΑ, η πληθυσμιακή γήρανση είναι όλο και πιο εμφανής.
Καθώς η μέση ηλικία των Αμερικανών αυξάνεται από τη δεκαετία του 1970 και ο πληθυσμός άνω των 64 συνεχίζει να μεγαλώνει, είναι φυσικό να αυξάνεται και ο αριθμός διαζυγίων μεταξύ ζευγαριών άνω των 50. Επιπλέον, το προσδόκιμο ζωής έχει αυξηθεί, επεκτείνοντας τον χρονικό ορίζοντα των σχέσεων.
Οι ερευνητές της Χάιφα αναφέρουν πως σε πολλές από αυτές τις κοινωνίες, οι ηλικιωμένοι απολαμβάνουν σχετικά καλή υγεία, γεγονός που ενισχύει την ικανότητά τους να ζουν ενεργά και με ποιότητα.
Επισημαίνουν ότι η αύξηση των διαζυγίων στην τρίτη ηλικία σχετίζεται με μεταβολές στις οικογενειακές και συζυγικές δομές, καθώς και με δημογραφικές τάσεις.
Παρά τη γενική εικόνα, ορισμένοι βλέπουν σημαντικές αποχρώσεις. Πρόσφατη μελέτη του Πανεπιστημίου Bowling Green κατέγραψε μια ελαφρά μείωση στα ποσοστά διαζυγίων μεταξύ ζευγαριών 50 έως 60 ετών από το 2022, και θέτει έναν ενδιαφέροντα προβληματισμό: τα γκρίζα διαζύγια μπορεί να είναι «κατά κύριο λόγο» ένα φαινόμενο που συνδέεται με τους Baby Boomers – ζευγάρια που γεννήθηκαν στα μέσα του 20ού αιώνα.
Μια διαδικασία με δύο φάσεις
Κατά τη διάρκεια της μελέτης τους, οι ερευνητές του Πανεπιστημίου της Χάιφα ανακάλυψαν κάτι επιπλέον: διαπίστωσαν ότι τα διαζύγια που συμβαίνουν μετά τα 50 ή ακόμα και σε προχωρημένη ηλικία, είναι συνήθως αποτέλεσμα μιας «πολύπλοκης» και μακροχρόνιας διαδικασίας, η οποία μπορεί να χωριστεί σε δύο διακριτές φάσεις:
Η πρώτη είναι η συνεχής και παρατεταμένη περίοδος κατά την οποία οι σύντροφοι παραμένουν μαζί παρά την αποξένωση.
Η δεύτερη είναι η τελική απόφαση του χωρισμού, με ένα σημείο χωρίς επιστροφή και διάφορους επιταχυντικούς παράγοντες στο παρασκήνιο.
Οι ειδικοί εντόπισαν επίσης δύο βασικές κατηγορίες αιτιών: τους διαπροσωπικούς παράγοντες και τους δημογραφικούς, όπως η αυξημένη προσδοκία ζωής.
Από τις δύο, οι διαπροσωπικές αιτίες τραβούν περισσότερο την προσοχή, καθώς -όπως επισημαίνουν οι ερευνητές- δεν διαφέρουν ιδιαίτερα από εκείνες που οδηγούν και νεότερα ζευγάρια σε χωρισμό: αποξένωση, απιστία, προβλήματα υγείας ή οικονομικά, κακή επικοινωνία, αλλαγές στη συμπεριφορά ή ανισορροπία ρόλων στο σπίτι.
Δεύτερες ευκαιρίες στην αγάπη
Ένα ακόμη φαινόμενο που προκάλεσε το ενδιαφέρον των ερευνητών είναι αυτό των ατόμων που βιώνουν περισσότερα από ένα «γκρίζα διαζύγια» στη ζωή τους. Αυτή η συμπεριφορά απέκτησε ακόμα και δικό της όρο: multiple gray divorces, που περιγράφει όσους ξαναπαντρεύονται μετά από έναν πρώτο χωρισμό σε ηλικία άνω των 50.
Στο Πανεπιστήμιο Bowling Green υπολόγισαν τη συχνότητα αυτού του φαινομένου: μεταξύ των ανδρών που έχουν ήδη περάσει από ένα «γκρίζο διαζύγιο», το 8,5% θα βιώσει κάτι παρόμοιο ξανά, ενώ στις γυναίκες το ποσοστό είναι ελαφρώς μικρότερο, στο 6,5%. Σε κάθε περίπτωση, το πιο συνηθισμένο είναι να συμβεί μόνο ένα τέτοιο διαζύγιο.
Γιατί αυτό είναι σημαντικό; Υπάρχουν πολλοί λόγοι. Ο πρώτος, και πιο προφανής, είναι ότι μας βοηθά να συνειδητοποιήσουμε και να κατανοήσουμε καλύτερα ένα κοινωνικό φαινόμενο που έχει αποκτήσει σημασία τις τελευταίες δεκαετίες.
Ο δεύτερος είναι πως η κατανόηση των «γκρίζων διαζυγίων» και των συνθηκών τους μας δίνει μια πιο ακριβή εικόνα για τις μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες του πληθυσμού, κάτι ουσιώδες για τις κοινωνικές και δημογραφικές μελέτες.
«Η παραδοσιακή προσέγγιση των γηριατρικών μελετών που επικεντρώνεται στη χηρεία πρέπει να διευρυνθεί ώστε να περιλαμβάνει και το διαζύγιο ως άλλη μορφή διάλυσης του γάμου», κατέληξαν οι Susan L. Brown και I-Fen Lin σε μια μελέτη πριν από μερικά χρόνια.
Προειδοποίησαν επίσης: παρά το γεγονός ότι πάνω από 600.000 άτομα άνω των 50 ετών πήραν διαζύγιο το 2010, εξακολουθούμε να μην κατανοούμε πλήρως ποιες είναι οι συνέπειες αυτού του φαινομένου στον ηλικιωμένο πληθυσμό.
