Τι μπορεί να περιέχει λοιπόν μια λέξη ώστε να θεωρείται προσωπικό ή ακόμα και εθνικό αγαθό; Το περιλάλητο “φιλότιμο” πως θα μπορούσε να μετατραπεί σε εξαγώγιμο προϊόν περίπου όπως ο ήλιος και η θάλασσα και να διαδοθεί σ΄ όλο τον κόσμο;
Ο ψυχολόγος ιδρυτής του Φιλότιμο Ίδρυμα Μάνος Χατζημαλωνάς, ενός μη κερδοσκοπικού κέντρου έρευνας για τη διάδοση της έννοιας φιλότιμο, είναι Ροδίτης με έδρα το Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη και επιχειρεί να αφαιρέσει το πέπλο της αοριστίας που περιβάλλει την έννοια του φιλότιμου εντάσσοντάς το στη συνέχεια στα λεξικά και στο λεξιλόγιο της διεθνούς κοινότητας!
Μεγαλεπήβολο το διεθνές εγχείρημα, αλλά όχι ακατόρθωτο αφού αν αυτό δεν γίνει το 2016 θα γίνει τον επόμενο χρόνο όπως σημειώνει ο ίδιος, ζητώντας τη συμβολή όλων.
Στην ιστοσελίδα philotimo.org είναι αναρτημένη η έρευνα την οποία ο καθένας μπορεί να συμπληρώσει δίνοντας το δικό του ορισμό για την ερμηνεία και την ιστορία του φιλότιμου. Μια λέξη και μια έννοια μοναδικά ελληνική για την οποία η διεθνής καμπάνια…τρέχει!
Ο Μάνος Χατζημαλωνάς μαζί με την συνεργάτιδά του Δόκτωρ Ελίνα Θεοδωρακοπούλου την ώρα που ανακοινώνουν τα πρώτα αποτελέσματα της έρευνας στο Harvard
Ένας ακόμη Ροδίτης που έχει γίνει πολίτης του κόσμου!
Είμαι Ροδίτης, ο πατέρας μου από τον Αρχάγγελο, η μητέρα μου με καταγωγή από Κω, Νίσυρο και Μικρά Ασία. Η οικογένειά μου ζει στη Ρόδο, κι εγώ τα τελευταία χρόνια έχω έδρα το Λονδίνο και τη Nέα Υόρκη. Τον πολίτη του κόσμου θέλω να πιστεύω τον προσδιορίζει περισσότερο ο τρόπος σκέψης παρά η γεωγραφική του θέση.
Έρχεστε όμως, δεν την αφήνετε την Ελλάδα και τη Ρόδο!
Επέστρεψα στην Ελλάδα για τη στρατιωτική μου θητεία, το 2008. Επί τρία χρόνια δραστηριοποιήθηκα στη Ρόδο και έπειτα μου προέκυψε υποτροφία για ένα μεταπτυχιακό στην Εφαρμοσμένη Θετική Ψυχολογία, η οποία και με επανέφερε στη βρετανική πραγματικότητα όπου ξεκίνησα τη δική μου εταιρεία, μια συμβουλευτική εταιρεία στρατηγικής επικοινωνίας.
Είστε ψυχολόγος, ποια σχέση μπορεί να έχει η ψυχολογία με τη στρατηγική;
Η διαχείριση νοημάτων και η διαχείριση του κοινού προϋποθέτουν ένα στέρεο υπόβαθρο ψυχοκοινωνικής διάστασης. Η εξειδίκευσή μου και στους δύο αυτούς τομείς συνδύαζε μία καινοτόμο πρακτική που εξυπηρετούσε τη μεγιστοποίηση του αντίκτυπου μηνυμάτων και εφαρμογών με κοινό αποδέκτη την κοινωνία.
Έτσι λοιπόν, ως καινοτομία ξεκίνησε η μελέτη σας για τον ορισμό της έννοιας “φιλότιμο”;
Ακριβώς, γιατί ουσιαστικά ξεκινώντας από το γενικότερο ψυχοκοινωνικό αφήγημα εντός του ελληνικού γίγνεσθαι και κάνοντας μία αναδρομή στην ελληνική πραγματικότητα θα μπορούσαμε να ελπίζουμε ότι ερχόμαστε πιο κοντά στο ελληνικό πρόβλημα και φυσικά κυρίως στην επίλυσή του.
Πώς ξεκίνησε αυτή η ιδέα και κατέληξε να γίνει διεθνής καμπάνια;
Η αλήθεια είναι πως αρχικά είχα στο νου τον μέσο Έλληνα και Ελληνίδα και πως θα μπορούσα μέσω της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας να τους ενδυναμώσω στο να αντιμετωπίσουν την κρίση που βίωναν.
Βλέπετε ο νούμερο ένα αυτόχθων πόρος του ελληνικού εαυτού, άρα και η ανάγκη ορθής διαχείρισης του, συμπυκνώνεται μέσα από τη σύνθετη έννοια “φιλότιμο”.
Κι όπως κάθε πόρος είτε όταν μένει ανεκμετάλλευτος είτε όταν εξαντλείται γίνεται το ίδιο το πρόβλημα, έτσι και το φιλότιμο ενέχει και τα αρνητικά της ελληνικής ιδιοσυγκρασίας.
Ποια είναι τα αρνητικά της έννοιας φιλότιμο;
Είναι ο αλόγιστος συναισθηματισμός, η υπερβολική ευθιξία και έπαρση, διότι το φιλότιμο ήταν και ο ζήλος του εκάστοτε πρωταγωνιστή μιας κοινωνίας ο οποίος είτε ακούσια είτε εκούσια, συνέχεε το συλλογικό με το προσωπικό συμφέρον.
Να σημειώσουμε εδώ ότι οι περισσότερες από τις πρώτες αναφορές στην έννοια “φιλοτιμία”, όπως τη συναντούμε στον Πίνδαρο ή τον Πλούταρχο και τους Προσωκρατικούς, έχουν σχεδόν πάντοτε αρνητική χροιά.
Κι ας μην ξεχνάμε ότι στα ομηρικά έπη, αλλά και σε πολλές τραγωδίες μετέπειτα η αναφορά στην φιλοτιμία, στο προσωπικό είτε στο συλλογικό χρέος απέναντι στους νόμους ή στην κοινωνία, απέφερε συνέπειες που δεν ήταν πάντα ευεργετικές. Σήμερα, εκδοχές αυτής της αρνητικότητας εκφράζονται συν τοις άλλοις ως αφέλεια, συγκαταβατικότητα ακόμα και ετεροδοσοληψία.
Όταν ο Ομπάμα έκανε εκτενή αναφορά στη λέξη “φιλότιμο” παρουσία του αρχιεπισκόπου Αμερικής Δημήτριου στο Λευκό Οίκο
Επομένως το φιλότιμο μπορεί και να σε καταστρέψει, και να θεωρηθεί αδυναμία χαρακτήρος!
Όπως μας λέει και ο Αριστοτέλης η αρετή είναι το μέσον μεταξύ δύο ακραίων συμπεριφορών. Στην περίπτωση του φιλότιμου η έλλειψή του είναι η απάθεια, η μικροψυχία ή γενικότερα η αφιλοτιμία ενώ στον αντίποδα βρίσκεται η έπαρση, η αλαζονεία, η ύβρις.
Επειδή το κρίσιμο αυτό “μέσον” είναι ίσως και η ουσία των πάντων, ο Αριστοτέλης το αφήνει κάπως ασαφές ενδεχομένως και σκοπίμως, ενώ επιτάσσει ως χρέος κάθε κοινωνίας τον επαναπροσδιορισμό του.
Επιχειρείτε να επαναπροσδιορίσετε την έννοια και ρωτάτε όλο και περισσότερους σε διεθνές επίπεδο για τη μελέτη σας αυτή. Με ποιον τρόπο γίνεται η έρευνα;
Είναι κάτι που συμβαίνει για πρώτη φορά. Η προσπάθεια να επαναπροσδιοριστεί τι σημαίνει φιλότιμο όχι με βάση μόνο αυτό που γράφουν τα ελληνικά λεξικά, αλλά εμπλουτισμένο με τους προσδιορισμούς που δίνουν οι σύγχρονοι Έλληνες, αλλά και οι πολίτες του κόσμου με βάση την έρευνα που κάνουμε στην ιστοσελίδα μας Philotimo.org.
Το έργο της ομάδας του Φιλότιμου Ιδρύματος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μεγαλόπνοο άρα σίγουρα ο χρονικός ορίζοντας υλοποίησης του είναι μακρύς. Αυτή την ώρα που μιλάμε ο καθένας μπορεί να βάλει το λιθαράκι του σ΄ αυτή την προσπάθεια με το να επισκεφτεί τη σελίδα μας και μέσα σε λίγα λεπτά να υποβάλλει μερικές λέξεις που για εκείνην ή εκείνον προσδιορίζουν το φιλότιμο.
Ενώ πρωτύτερη μορφή του ερωτηματολογίου μας απαιτούσε γύρω στα 15 λεπτά για τη συμπλήρωσή του, αναμορφώσαμε τη συνδρομή στην έρευνα ώστε να απαιτεί μόνο 100 χαρακτήρες το πολύ.
Με αυτό τον τρόπο εισπράττουμε το απόσταγμα της σκέψης του καθενός ενώ παράλληλα και για τους χρήστες του κοινωνικού δικτύου Twitter ένα ακόμη πολύτιμο twit από το σύνολο του περίπου ενός εκατομμυρίου που απαιτείται για να εξεταστεί η λέξη φιλότιμο ως νέο λήμμα στα διεθνή λεξικά με σημαντικότερο ίσως εκείνο της Οξφόρδης.
Αυτό ταυτόχρονα θα ικανοποιήσει και τον κατά πολύ εύλογο ισχυρισμό ότι η λέξη δεν μεταφράζεται. Σε ένα παράλληλο σύμπαν, ενδεχομένως κάπως έτσι να ξεκινούσαμε μια καμπάνια για να μεταδώσουμε τις έννοιες της δημοκρατίας ή της φιλοσοφίας σε μία διεθνή κοινότητα που δεν θα τις γνώριζε.
Πότε πιστεύετε ότι θα καταφέρετε να μπει η έννοια στα ξένα λεξικά;
Κάθε χρόνο περιλαμβάνεται σ΄ αυτά τα διεθνούς κύρους λεξικά ορισμένος αριθμός νέων λέξεων. Αν δεν το καταφέρουμε εντός του 2016 θέλουμε να πιστεύουμε ότι θα το καταφέρουμε αμέσως μετά. Είναι κάτι που εξαρτάται απ΄ όλους μας.
Έδειξε ενδιαφέρον η διεθνής κοινότητα;
Σήμερα η διεθνής κοινότητα αναζητά πρωτόκολλα κοινωνικής συνύπαρξης με ευρεία αποδοχή από τη βάση της κοινωνίας που να συνιστούν κοινωνική συνοχή. Παραδοσιακά μοντέλα σύγχρονων κοινωνιών παρά τις δημοκρατικές τους καταβολές, δείχνουν ολοένα να αποτυγχάνουν.
Το άτομο έχει υποβληθεί σε μία διαδικασία ταχύρυθμης και ίσως πρόωρης εξέλιξης ειδικά μέσα από την τεχνολογία και εξαιτίας οικονομικών αγκυλώσεων και αδικιών που μαζί συνιστούν μια εντελώς νέα και αχαρτογράφητη ακόμα συνείδηση του πολίτη. Αυτή είναι μια βασική ανάγκη που πάμε να καλύψουμε.
Πολλοί πιστεύουν ότι η κρίση θα μας έκανε καλύτερους ανθρώπους δεν το βλέπουμε όμως πάντα αυτό στην καθημερινότητά μας!
Ενδεχομένως να βρισκόμαστε σε μια τελματώδη φάση του “πάτου” της καμπύλης και εδώ πια το διακύβευμα είναι πόσο ακόμα αντέχουμε να παραμείνουμε εκεί και τι προσανατολισμό θα έχει η άνοδος.
Δεν θα πρεπε να κρίνουμε τη δυνατότητα της κοινωνίας ως σύνολο να εξελιχθεί βάσει των επιμέρους δυσάρεστων βιωματικών μας εμπειριών όσο αποκαρδιωτικές αυτές κι αν είναι.
Όχι γιατί πρέπει να είμαστε αφελώς αισιόδοξοι, αλλά έτσι όπως δεν μπορούμε να απαιτούμε την ευγένεια των επιβατών ενός πλοίου που βυθίζεται έτσι δεν μπορούμε και να θεωρήσουμε προδιαγεγραμμένη τη μοίρα τους μόνο και μόνο επειδή έγινε το ατύχημα.
Γιατί λοιπόν ξεκινήσατε αυτή τη διεθνή καμπάνια ανάδειξης του νοήματος του φιλότιμου σε μία τόσο δύσκολη εποχή για τη χώρα μας;
Για τρεις λόγους. Γιατί προσδιορίζοντας το φιλότιμο εμβαθύνουμε στο τι σημαίνει να είσαι Έλληνας σήμερα με ό,τι θετικό ή αρνητικό αυτό συνεπάγεται. Δηλαδή προσκαλούμε σε μια κοινή άσκηση αυτογνωσίας που ξεφεύγει από τους όποιους εθνικιστικούς παροξυσμούς ή πολιτικές σκοπιμότητες.
Δεύτερον, αναδεικνύοντας το θετικό πρόσημο της ελληνικής κουλτούρας διεθνώς δημιουργούμε μία πρωτοπόρα πλατφόρμα αναδόμησης της εικόνας της Ελλάδας προς τα έξω κάτι το οποίο συνιστά ενός είδους διπλωματία, εξαιρετικά απαραίτητης στην εποχή μας.
Και τρίτον, δεδομένης της παραδοσιακής υπεροχής του πολιτισμού μας να επινοεί νέες μορφές εξέλιξης για τον ίδιο τον άνθρωπο και την κοινωνία η λέξη και έννοια “φιλότιμο” καθώς και η πρακτική του, να οφείλει να αναδειχτεί στο πάνθεον των ευρύτερων εννοιών όπως είναι η φιλοσοφία, η δημοκρατία κι ο ανθρωπισμός.
Το έχουν αντιληφθεί, σας έχουν αγκαλιάσει στη διεθνή κοινότητα;
Ήμασταν τυχεροί να ξεκινήσουμε την έρευνά μας από τη Μεγάλη Βρετανία, η οποία μάλιστα γιορτάζει εφέτος τα 800 χρόνια δημοκρατικού πολιτεύματος από την υπογραφή της Magna Carta, καθώς και εντός άλλων ερευνητικών κύκλων του εξωτερικού όπου οι κοινωνικές επιστήμες έχουν ολοένα και μεγαλύτερο το ενδιαφέρον γύρω από τομείς πολιτειακής καινοτομίας.
Κατά δεύτερο, κέντρα της ομογένειας κυρίως σε Νέα Υόρκη και Ουάσιγκτον έχουν εκφράσει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς την αναδόμηση της εικόνας της χώρας μας, αλλά και στο επίπεδο ευρύτερης καλλιέργειας και παιδείας όλων εκείνων των αρετών που συνδυάζονται στην έννοια φιλότιμο σε σχολεία, κοινότητες και επιχειρήσεις.
Πόσοι επισκέπτονται το site σας, πόσο είναι το ενδιαφέρον από τον απλό κόσμο;
Έχουμε γύρω στις 1800 συμμετοχές στο ερωτηματολόγιό μας κυρίως από την Ελλάδα, αλλά και από τη Βόρειο Αμερική, τον Καναδά, την Αυστραλία και φυσικά την Ευρώπη και μόλις αυτή την εβδομάδα ουσιαστικά εγκαινιάζουμε τη νέα φόρμα υποβολής απαντήσεων μέσα από την ιστοσελίδα μας.
Επίσης, αξίζει πραγματικά να μπει κανείς και να δει πως ο κόσμος αλληλεπιδρά και σχολιάζει την κάθε ανάρτηση στις σελίδες μας σε Facebook και Twitter. Το ενδιαφέρον απλών συμπολιτών μας, αλλά και επιχειρηματιών και μελών της ομογένειας είναι συγκινητικό και μας ενεργοποιεί.
Πώς χρηματοδοτείστε;
Το κόστος όλου του έργου έως στιγμής ήταν πολύ μικρό και συνήθως πραγματοποιείτο από εθελοντική εργασία, με το όποιο αναπόφευκτο κόστος να καταβάλλεται από εμάς τους ίδιους. Πρόκειται για μια αμιγώς μη κερδοσκοπική πρωτοβουλία η οποία όμως προσελκύει μεγάλο ενδιαφέρον χρηματοδοτών.
Έχετε προσκληθεί από έναν ερευνητικό κύκλο μεταξύ των πανεπιστημίων Χάρβαρντ και MIT για να αναπτύξετε τεχνολογικές εφαρμογές που σχετίζονται με το συγκεκριμένο project!
Όπως όλα τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του ελληνικού πολιτισμού αναδείχτηκαν ως καινοτομίες μεταφοράς της θεωρίας σε πράξη και μάλιστα για το συλλογικό καλό έτσι και η θεώρησή μας για τον προσδιορισμό του φιλότιμου όφειλε να έχει πρακτικές εφαρμογές. Όπως σας είπα και παραπάνω το ερευνητικό ενδιαφέρον γύρω από τους συσχετισμούς που διαπραγματεύεται η έννοια “φιλότιμο” είναι μεγάλο.
Σε συνέχεια παρουσίασής μας κατά τη διάρκεια του Greek Economic forum στο Χάρβαρντ τον Μάιο, σχηματίσθηκε οργανικά μία ομάδα Ελλήνων και ξένων επιστημόνων που εντός του επόμενου διμήνου θα προσπαθήσει να δημιουργήσει πρωτότυπες τεχνολογικές εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης με βάση την αξία του φιλότιμου.
Ευελπιστούμε ότι εκπρόσωποι της ομάδας θα παραβρεθούν για να παρουσιάσουν κάποια από τα αποτελέσματα στο πλαίσιο της διοργάνωσηςTEDxRhodes, το Σεπτέμβρη στο νησί μας. Είναι ίσως μία διπλή ευκαιρία να μπει δυναμικά η Ρόδος σε μία διεθνή κοινότητα καινοτόμων ιδεών.
