Τέσσερις εκπρόσωποι της Αριστεράς, ο Λευτέρης Αποστόλου (ΚΚΕ), ο Χρήστος Χωμενίδης (Σοσιαλιστικό κόμμα), ο Ηλίας Τσιριμώκος (Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας) και ο Απόστολος Βογιατζής (Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας), το απόγευμα τις 27ης Σεπτεμβρίου, πριν από 76 χρόνια, ίδρυσαν σε ένα σπιτάκι στο λόφο του Λυκαβηττού, τη μεγαλύτερη αντιστασιακή οργάνωση της Ελλάδας κατά τη διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου: Το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο.
Όπως αναφέρεται στην ιδρυτική διακήρυξη, σκοπός του ΕΑΜ ήταν «…η απελευθέρωση του Έθνους από τον ξένο ζυγό…» και «…η κατοχύρωση του κυριαρχικού δικαιώματος του ελληνικού λαού, όπως αποφανθεί περί του τρόπου της διακυβερνήσεώς του…».
Στην ίδια διακήρυξη επίσης αναφερόταν ότι «…το ΕΑΜ θα ασχοληθεί με την διατήρηση ακμαίου του απελευθερωτικού πνεύματος του ελληνικού λαού, και με την εξασφάλιση κατά το δυνατόν μιας συνεργασίας με τους άλλους λαούς οι οποίοι αγωνίζονται κατά των δυνάμεων του Άξονος…»
Τα γραφεία του ΕΑΜ στην Αθήνα τον Δεκέμβριο του 1944.
Το ΕΑΜ αγκάλιασε στους κόλπους του όλους τους δημοκρατικούς πολίτες της εποχής, και αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι συμμετείχαν από δημοκράτες Βενιζελικοί, Σοσιαλιστές, αντιβασιλικοί, και κομμουνιστές. «Εις το ΕΑΜ γίνεται ισοτίμως δεκτόν παν άλλο κόμμα ή Οργάνωση που δέχεται τας αρχάς του παρόντος Ιδρυτικού, ως και να εργασθεί διά την επιτυχίαν των σκοπών του ΕΑΜ…». αναφέρει η διακήρυξη του. Στο ΕΑΜ δεν συμμετείχαν, όσοι συνεργάστηκαν με τον κατακτητή, οι ταγματασφαλίτες, οι διάφοροι εθνικιστές, οι μαυραγορίτες, οι Χήτες, οι Μεταξικοί και οι φιλοβασιλικοί.
Το ΕΑΜ κάποια στιγμή βρέθηκε να έχει στις τάξεις του, περισσότερους από 1.000.000 Έλληνες που πίστεψαν στο όραμα μιας καλύτερης ζωής.
Λίγες ημέρες μετά την ίδρυση του κάνει και την πρώτη του εμφάνιση υπό συνθήκες σκλαβιάς. Σε μια Αθήνα που στέναζε κάτω από την μπότα των ναζί. Στις 10 Οκτωβρίου του 1941 με ένα Διάγγελμα-Μανιφέστο «προς τον ελληνικό λαό, προς όλους τους Έλληνες που η καρδιά τους χτυπάει για το ξεσκλάβωμα της πατρίδας…», όπως έγραφε, καλούσε σε ξεσηκωμό, ένταξη στο ΕΑΜ και πόλεμο εναντίον του στρατού κατοχής.
«…Ο αγώνας δεν θα είναι εύκολος, μα το έπαθλό του αξίζει κάθε θυσία. Και το έπαθλο αυτό θα είναι μια Νέα Ελλάδα, ελεύθερη και ανεξάρτητη, κτήμα του λαού της…». έγραφε το διάγγελμα.
Στις 28 Οκτωβρίου του 1941 με εντολή του ΕΑΜ ο λαός της Αθήνας, ο οποίος ήταν και εξαθλιωμένος από την κατοχική πείνα, βγήκε στους δρόμους για να πανηγυρίσει το έπος του ελληνικού λαού στα βουνά της Αλβανίας.
Ακολούθησαν απεργίες και άλλες κινητοποιήσεις που έκαναν τους κατακτητές να καταλάβουν ότι απέναντί τους πλέον είχαν ένα ξεσηκωμένο έθνος. Ο χειμώνας του 1942 σκότωσε στους δρόμους της Αθήνας περισσότερους από 250.000 ανθρώπους, από την πείνα, εξαιτίας της δέσμευσης προμηθειών από τον κατοχικό στρατό.
Μνημείο εκτελεσθέντων από τους ναζί Αντιστασιακών μελών του ΕΑΜ στη Ζάκυνθο
Το ΕΑΜ θέριευε και ύστερα από λίγους μήνες δημιούργησε το ένοπλο σκέλος του, τον ΕΛΑΣ.
Σε όλη τη διάρκεια της κατοχής το ΕΑΜ, έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο, και ματαίωσε πλήθος σχεδίων των ναζί, όπως για παράδειγμα η μεταφορά Ελλήνων ανδρών στη Γερμανία ως εργατικό προσωπικό σε εργοστάσια. Δημιουργούσε σαμποτάζ, οργάνωνε απεργίες, συνεργαζόταν με τους συμμάχους με σκοπό την τελική νίκη κατά του κατακτητή.
Μόλις η χώρα απελευθερώθηκε, το ΕΑΜ μετείχε στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, με 6 χαρτοφυλάκια. Το Δεκέμβρη του 1944 στις 3 του μήνα, το ΕΑΜ διοργανώνει συλλαλητήριο στην πλατεία Συντάγματος, με αίτημα την αποχώρηση των Άγγλων στρατιωτών.
Πρόκειται ίσως για το μεγαλύτερο συλλαλητήριο που είχε γίνει μέχρι τότε στην Αθήνα. Η συμμετοχή ήταν τεράστια με κάποιους ιστορικούς να ανεβάζουν το πλήθος στις 500.000. Ακολούθησαν τα τραγικά γεγονότα που οδήγησαν στον εμφύλιο.
Μνημείο για το ΕΑΜ στα Άνω Λιόσια
Το συλλαλητήριο διαλύθηκε βιαίως από τις δυνάμεις ασφαλείας που άνοιξαν πυρ με πραγματικά πυρά σκοτώνοντας 30 ανθρώπους και τραυματίζοντας άλλους 148.
Την επόμενη μέρα στις 4 Δεκεμβρίου μετά τις κηδείες των θυμάτων, έγινε και άλλο συλλαλητήριο όπου και αυτό διαλύθηκε βιαίως με νεκρούς. Ο Γεώργιος Παπανδρέου υπέβαλε την παραίτησή του η οποία δεν έγινε δεκτή από τους Άγγλους.
Η σύγκρουση γενικεύτηκε καθώς ο ΕΛΑΣ αντιδρώντας στην ένοπλη καταστολή των διαδηλώσεων εισήλθε στην Αθήνα έχοντας στον έλεγχο του όλη την πόλης εκτός του κέντρου. Στο αντίθετο στρατόπεδο Έλληνες πιστοί στην κυβέρνηση Παπανδρέου, αντικομμουνιστές, και συνεργάτες των Γερμανών τάχθηκαν υπέρ των Βρετανών υπό της διαταγές του Σκόμπι. Η Ελλάδα έμπαινε σε μια μαύρη περίοδο.
