Ένα από τα μεγάλα πλεονεκτήματα του διαδικτύου είναι ότι μπορεί να βρει κάποιος με μια απλή ή πιο σύνθετη αναζήτηση στοιχεία για κάποια πρόσωπα τα οποία δεν υπάρχουν σε κανένα βιβλίο ή είναι εξαιρετικά δυσεύρετα.

Για τον Παύλο Σαντορίνη γνωρίζαμε από το λήμμα της Εγκυκλοπαίδειας ΠΑΠΥΡΟΣ- ΛΑΡΟΥΣ- ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ που αναφέρεται σ’ αυτόν ,ότι ήταν φυσικός και εφευρέτης. Αναφέρονται με περισσότερα στοιχεία μερικές από τις εφευρέσεις του (ραδιοπυροσωλήνας, εκατοστομετρικό ραντάρ κ.α.). Ωστόσο σε καμία άλλη γενική εγκυκλοπαίδεια δεν γίνεται αναφορά σ’ αυτόν.

Εξαίρεση αποτελεί η ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΤΟΥ ΝΕΩΤΕΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ (έκδοση 2016) που περιλαμβάνει ένα σύντομο βιογραφικό του Σαντορίνη.

Αναζητώντας στο διαδίκτυο περισσότερα στοιχεία βρήκαμε ότι ο Παύλος Σαντορίνης δεν ήταν απλά ένας πολύ καλός φυσικός, αλλά ένας φυσικός αναγνωρισμένος διεθνώς, ο οποίος με τις εφευρέσεις του προηγήθηκε κατά μερικά χρόνια κορυφαίων ξένων συναδέλφων του. Ας δούμε μερικά στοιχεία γι’ αυτόν τον σπουδαίο και σχετικά άγνωστο Έλληνα επιστήμονα.

Ένα σύντομο βιογραφικό του Παύλου Σαντορίνη

Ο Παύλος Σαντορίνης ήταν πολιτικός μηχανικός και φυσικός, τακτικός καθηγητής της Πειραματικής Φυσικής και Διευθυντής του Εργαστηρίου Φυσικής I I του Ε.Μ.Π. και της Ανώτατης Γεωπονικής Σχολής. Γεννήθηκε το 1893, πιθανότατα στην Οδησσό. Από το 1900 ως το 1919 έζησε στη Ζυρίχη. Στο Πολυτεχνείο της ελβετικής πόλης σπούδασε Πολιτικός Μηχανικός ενώ στο Πανεπιστήμιό της, φυσικός.

Από το 1915 ως τριτοετής φοιτητής, ξεκίνησε την ερευνητική του δράση. Ως το 1922 ασχολήθηκε με την Υδραυλική. Μεταξύ άλλων, το 1919 επινόησε τη φωτομετρική μέθοδο παροχής χειμάρρων, η οποία αναφέρεται από τότε λεπτομερώς σε ξένα συγγράμματα.

Από το 1922 ως το 1927 ασχολήθηκε με την Στατική των Κατασκευών και κατασκεύασε (ως πολιτικός μηχανικός) από μπετόν αρμέ τα κτίρια του εργοστασίου της εταιρείας ”Κρόνος” στην Ελευσίνα.

Από το 1927 ως το 1939 ο Σαντορίνης ασχολήθηκε με τα υψίσυχνα κυκλώματα. Άρχισε σταδιακά να παρουσιάζει μια σειρά από εφευρέσεις που εντυπωσιάζουν. Το 1936 επινόησε και κατασκεύασε τον ραδιοπυροσωλήνα, ο οποίος εφευρέθηκε το 1944 ως Proximity Fuse από τους Αμερικανούς και ονομάστηκε από αυτούς ”το υπ’ αριθμόν 2 Μυστικόν Όπλον της Αμερικής”.

Το 1936 επίσης επινόησε τη βόμβα αεροπλάνων εναντίον έμψυχων στόχων, η οποία εκρήγνυται σε σχετικά μικρό ύψος περιλούζοντας τους στρατιώτες που βρίσκονται κάτω από αυτή με φλεγόμενη βενζίνη. Πρόκειται ουσιαστικά για τη βόμβα ναπάλμ, η οποία επίσημα τουλάχιστον εφευρέθηκε από τους Αμερικανούς το 1944.

Όπως είχε πει ο ίδιος ο Σαντορίνης, οι βόμβες αυτές χρησιμοποιήθηκαν από την αεροπορία μας στον ελληνοϊταλικό πόλεμο, με αποτέλεσμα πολλοί Ιταλοί στρατιώτες να χάσουν τη ζωή τους. Το 1936 πάλι, ανακάλυψε την αρχή της έκρηξης βόμβας αεροπλάνου σε προκαθορισμένο ύψος πάνω από το έδαφος.
Στο διάστημα από το 1936 ως το 1940 ο Παύλος Σαντορίνης επινόησε και κατασκεύασε το ελληνικό ραντάρ ή γενικότερα το πρώτο εκατοστομετρικό ραντάρ. Με την εφεύρεσή του αυτή θα ασχοληθούμε εκτενέστερα στη συνέχεια.

Το 1942 του χορηγήθηκε ευρεσιτεχνία για τον ”Ηλεκτρονικό Εγκέφαλο Η” (όπου Η= HELLAS), για την αυτόματη συνάντηση κινούμενου στόχου π.χ. ενός εχθρικού πυραύλου. Ανάλογη εφεύρεση έγινε στις Η.Π.Α. μόλις το 1953.

Το 1944 πέτυχε για πρώτη φορά την ελεύθερη εκπομπή στάσιμων εκατοστομετρικών κυμάτων.
Το 1948 κατασκεύασε ηλεκτρονική διάταξη για τη μέτρηση πολύ σύντομων ηλεκτρικών φαινομένων.
Το 1958 διατύπωσε στο συνέδριο της Κολονίας, τη γενική απαγορευτική αρχή που αφορά τη διάρκεια ενός φαινομένου έτσι ώστε να μπορεί αυτό να παρατηρηθεί στη φύση.
Το 1960 βελτίωσε σημαντικά τη μέθοδο χρησιμοποίησης της ηλιακής ακτινοβολίας για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ το ίδιο έτος μέτρησε την παροχή νερών που ρέουν στροβιλωδώς με τη χρήση ισοτόπων.
Τέλος το 1961 παρουσίασε μια νέα μέθοδο για τη χρησιμοποίηση της πνοής του ανέμου στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

Ο Παύλος Σαντορίνης εκπροσώπησε τη χώρα μας σε πολλά διεθνή συνέδρια. Έχαιρε μεγάλης εκτίμησης από ξένους συναδέλφους του. Αν και δεν έγινε ποτέ μέλος της Ακαδημίας Αθηνών το 1961 εκλέχθηκε μέλος της Ακαδημίας Επιστημών της Τουλούζ.

Από το τέλος του 1964 ήταν ομότιμος καθηγητής του Ε.Μ.Π. και της Ανώτατης Γεωπονικής Σχολής (σήμερα Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών). Ο Παύλος Σαντορίνης πέθανε στην Αθήνα το 1986.

Είναι το ραντάρ εφεύρεση του Παύλου Σαντορίνη;

Η σημαντικότερη ίσως εφεύρεση του Παύλου Σαντορίνη είναι το λεγόμενο ”ελληνικό ραντάρ”. Ας δούμε με περισσότερες λεπτομέρειες το ιστορικό της σημαντικής αυτής εφεύρεσης.

Ο Σαντορίνης από το 1936 ως το 1940 υπήρξε ερευνητής ηλεκτρονικών όπλων στην Ανώτατη Διοίκηση Αντιαεροπορικής Αμύνης (που υπαγόταν στο Γ.Ε.Σ.).
Όπως είχαμε αναφέρει και σε προηγούμενο άρθρο μας στη διάρκεια του Μεσοπολέμου κορυφαίοι επιστήμονες σε διάφορες χώρες του κόσμου εργάζονταν για την κατασκευή νέων όπλων ή τη βελτίωση παλαιότερων.

Η λέξη radar αποτελεί ακρωνύμιο των ra(dio) d(etection) a(nd) r(anging). Η αρχή της λειτουργίας του τοποθετείται στο 1886 όταν ο Heinrich Rudolf Hetrz αξιοποιώντας την ηλεκτρομαγνητική θεωρία του Maxwell με την ανακάλυψη των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων και της ανάκλασής του.

Το 1934 οι Αμερικανοί Young και Page άρχισαν την κατασκευή ενός ραντάρ σε μήκος κύματος μερικών μέτρων. Το 1935 ο Άγγλος Robert Watson Watt άρχισε να πειραματίζεται με μήκος κύματος 9 μέτρων. Τα ραντάρ που τοποθετήθηκαν το 1937 στις ανατολικές ακτές της Αγγλίας και στις εκβολές του Τάμεση λειτουργούσαν σε μεγάλο μήκος κύματος και είχαν εμβέλεια μόνο γύρω στα 10 km. Ήταν τεράστια σε μέγεθος και εύκολοι στόχοι σε εχθρικές αεροπορικές επιθέσεις.

Ο Παύλος Σαντορίνης είχε αρχίσει να ασχολείται με το ραντάρ από το 1934. Το 1936 όντας Υφηγητής της Εφαρμοσμένης Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών είχε καταφέρει να παραγάγει και να πειραματίζεται με ηλεκτρομαγνητικά κύματα μήκους μερικών μόνο εκατοστών, γι’ αυτό τα ραντάρ που κατασκευάστηκαν με τέτοιο μήκος κύματος ονομάστηκαν εκατοστομετρικά.

Με το μήκος κύματος των άλλων ραντάρ (π.χ. των αγγλικών) δεν μπορούσε να επισημανθεί το snorkel (αναπνευστήρας) ή το περισκόπιο των γερμανικών υποβρυχίων λόγω των πολύ μικρών τους διαστάσεων.

Ο Ιωάννης Μεταξάς, πρωθυπουργός τότε της χώρας μας, πληροφορήθηκε για τους πειραματισμούς του Σαντορίνη και τον κάλεσε για να του δώσει περισσότερες πληροφορίες. Καταλαβαίνοντας πόσο σημαντικές είναι οι εργασίες και τα πειράματά του είπε στον Σαντορίνη να καταθέσει σύντομα σχετικό υπόμνημα, κάτι που έγινε.

Η Επιτροπή που συγκροτήθηκε αποφάνθηκε ότι η μέθοδος του Σαντορίνη είναι επιστημονικά ορθή και εφαρμόσιμη και ζήτησε να γίνουν πειραματικές δοκιμές της. Για την εκτέλεση όμως των δοκιμών αυτών ήταν απαραίτητα κάποια εξαρτήματα ,κυρίως οι ειδικές λυχνίες εκπομπής και λήψης μικροκυμάτων.
Καθώς τα σύννεφα του πολέμου είχαν αρχίσει να πυκνώνουν ήταν πολύ δύσκολο να βρεθούν ακόμα και στο εξωτερικό αυτά τα εξαρτήματα. Με αφορμή το Διεθνές Συνέδριο βραχέων και υπερβραχέων κυμάτων ο Π. Σαντορίνης βρέθηκε στη Βιέννη το καλοκαίρι του 1937.

Χάρη στη φήμη του και τις γνωριμίες του κατόρθωσε να εξασφαλίσει όλα τα απαραίτητα υλικά για την κατασκευή του ελληνικού ραντάρ. Κάτω από τις οδηγίες του και με άκρα μυστικότητα κατασκευάστηκαν οι απαραίτητες λυχνίες τύπου magnetron (μάγνητρον) μεγάλης ισχύος ,εκπομπής εκατοστομετρικών κυμάτων.
Τα πειράματα άρχισαν το 1937 στην Αεροπορική Βάση του Παλαιού Φαλήρου και τη Σχολή Δοκίμων και συνεχίστηκαν ως το 1939 με εντυπωσιακά αποτελέσματα. Το ”ελληνικό ραντάρ” μπορούσε πλέον να εντοπίζει αεροπλάνα ολοένα και σε μεγαλύτερη απόσταση δεκάδων χιλιομέτρων.

Σε συνέντευξή του σε δημοσιογράφους της εφημερίδας ”Εμπρός” τον Απρίλιο του 1946 ο Παύλος Σαντορίνης δήλωσε ότι αναγκάστηκε να πουλήσει ακόμα και τη βιβλιοθήκη του για να αγοράσει ορισμένα εξαρτήματα. Ανέφερε ότι η «καρδιά» του εγχειρήματος ήταν ο Στρατηγός Μπακόπουλος, ενώ σημαντική ήταν η βοήθεια των καθηγητών Χόνδρου, Γουναράκη, Αθανασιάδη και Σαρόπουλου. Ο Σαντορίνης ανέφερε ότι συνάντησε πολλές δυσκολίες, ενδεχομένως μάλιστα να υπονομευόταν από κάποιους.

Αναγκάστηκε να εκκενώσει τους χώρους όπου γίνονταν τα πειράματα, επειδή αυτά ενοχλούσαν τη διεξαγωγή της υπηρεσίας στη Σχολή Δοκίμων και στον Αερολιμένα του Παλαιού Φαλήρου.

Όλα τα εξαρτήματα μεταφέρθηκαν και συναρμολογήθηκαν εκ νέου για να τοποθετηθούν τελικά στο σπίτι του Παύλου Σαντορίνη στην οδό Σόλωνος.
Στις 7 Ιουλίου 1940 έγινε πειραματική επίδειξη του ελληνικού ραντάρ σε επιτροπή Άγγλων ειδικών με επικεφαλής τον Ταγματάρχη Heywood που υπηρετούσε στην βρετανική πρεσβεία της Αθήνας. Στη διάρκεια της επίδειξης ανιχνεύθηκε αεροπλάνο το οποίο, μετά από έρευνες των αγγλικών στρατιωτικών αρχών, διαπιστώθηκε ότι προερχόταν από την Κρήτη και εντοπίστηκε από τα ραντάρ όταν πετούσε πάνω από τη Μήλο σε απόσταση 130 km από την Αθήνα. Ο Ταγματάρχης Heywood και οι υπόλοιποι Βρετανοί ενθουσιάστηκαν και ζήτησαν να μεταφέρουν το ραντάρ στο Κάιρο. Ο Ιωάννης Μεταξάς αρνήθηκε λέγοντας ότι δεν θέλει να παραβιαστεί η ουδετερότητα της Ελλάδας. Τα σχέδια όμως του Σαντορίνη για το ραντάρ δόθηκαν στους Βρετανούς.

Λέγεται επίσης ότι προσφέρθηκαν μεγάλα χρηματικά ποσά στον Έλληνα φυσικό για να εγκατασταθεί στο εξωτερικό και να εργαστεί για τους συμμάχους, όμως εκείνος δεν δέχθηκε.

Για το αν τελικά το ραντάρ που παρουσιάστηκε από τους Άγγλους το φθινόπωρο του 1942 ως κατασκευή του Εθνικού Εργαστηρίου Φυσικής της Μ. Βρετανίας και του Watson Watt και ήταν εκατοστομετρικό αποτελούσε ουσιαστικά εφεύρεση του Π. Σαντορίνη, ο ίδιος ο καθηγητής στη συνέντευξή του στο ”Εμπρός” δήλωσε: ”Δεν θέλω να σας πω πως τα δικά μου σχέδια ήταν εκείνα που οδήγησαν τους ξένους επιστήμονες στη σημερινή εξέλιξη του ραντάρ. Εντούτοις μια απλή παραβολή των χρονολογιών των επίσημων ελληνικών εγγράφων μετά της εξίσου επίσημης έκθεσης του σερ Στάνφορντ Κριπς προέδρου των βρετανικών υπηρεσιών ραντάρ πείθει αμέσως ότι η Ελλάδα προηγήθηκε κατά τρία ή τέσσερα χρόνια σε αυτές τις διατάξεις του ραντάρ, στις οποίες τελικά κατέληξαν και οι σύμμαχοι”.

Το εκατοστομετρικό ραντάρ, το οποίο χρησιμοποιείται ως σήμερα, έχει τη δυνατότητα να εντοπίζει αντικείμενα πολύ μικρού μεγέθους. Βέβαια από το 1942 οι διαστάσεις και το βάρος των ραντάρ μίκρυναν και μπορούν να τοποθετηθούν πάνω σε αεροπλάνο ή πλοίο για ασφαλή πλεύση ακόμα και κάτω από πολύ δυσμενείς καιρικές συνθήκες.

Στη συνέχεια της συνέντευξής του στο ”Εμπρός” ο Π. Σαντορίνης ανέφερε: ”Κατά τη διάρκεια της Κατοχής οι κατακτητές με ενόχλησαν έντονα σχετικά με την υπόθεση του ραντάρ, όπως αντιλαμβάνεστε, αλλά είχα λάβει τα μέτρα μου. Είχα φροντίσει να εξαφανίσω καθετί το ύποπτο. Η πρώην σύζυγός μου αν και Γερμανίδα ανέλαβε με κίνδυνο της ζωής της να φυλάξει τρία σημαντικά εξαρτήματα που αν τα ανακάλυπταν οι Γερμανοί και οι Ιταλοί αυτή τη στιγμή δεν θα είχε μείνει κανείς ζωντανός από την οικογένειά μου”.

Οι Βρετανοί τελικά αναγνώρισαν ότι ο Παύλος Σαντορίνης ήταν ο συνεφευρέτης του ραντάρ. Την 1η Ιουλίου 1964 έγινε η αποχαιρετιστήρια διάλεξή του στο μεγάλο αμφιθέατρο του Ε.Μ.Π. Πάνω από 700 φοιτητές όλων των Σχολών είχαν κατακλύσει ασφυκτικά τον χώρο. Τον Παύλο Σαντορίνη προλόγισαν με ιδιαίτερα θερμά λόγια συνάδελφοί του πανεπιστημιακοί.

Μπορεί κάποιοι να τον χαρακτηρίζουν γραφικό ή καθηγητή «παλαιάς κοπής», ωστόσο όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι ο μαθητής του Αϊνστάιν (στη Ζυρίχη) ήταν σίγουρα μια ξεχωριστή, ιδιοφυής περίπτωση επιστήμονα, που όμως μέχρι σήμερα δεν έχει την αναγνώριση που αξίζει.

Πηγές: Περιοδικό ”ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ”, τ. 245, ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1964
Strange Press: ”Παύλος Σαντορίνης- Ο σπουδαίος επιστήμονας που εφεύρε το ραντάρ”
Άρθρο του Θ. Γ. Βουδικλάρη με τίτλο ”Ο καθ. Παύλος Σαντορίνης και το ελληνικό ραντάρ” στο e- archimedes.gr