Στην αισθηματική κωμωδία του 1989 “Όταν ο Χάρι γνώρισε τη Σάλι”, οι πρωταγωνιστές είχαν μόλις αποφοιτήσει από το πανεπιστήμιο του Σικάγο και ταξίδεψαν παρέα μέχρι τη Νέα Υόρκη, για να μοιραστούν τα έξοδα. Από την πρώτη τους αυτή συνάντηση τίθεται το διαχρονικό ερώτημα: Μπορούν ένας άνδρας και μια γυναίκα να είναι φίλοι;
Διάλογος μεταξύ των πρωταγωνιστών:
Χάρι: Αντιλαμβάνεσαι φυσικά ότι ποτέ δεν θα είμαστε φίλοι.
Σάλι: Γιατί όχι;
Xάρι: Οι άνδρες και οι γυναίκες δεν μπορούν να είναι φίλοι, γιατί μπαίνει στη μέση το θέμα του σεξ.
Σάλι: Αυτό δεν είναι αλήθεια. Έχω πολλούς φίλους άνδρες χωρίς να ανακατεύεται το σεξ.
Xάρι: Όχι, δεν έχεις.
Σάλι: Ναι, έχω.
Xάρι: Όχι, δεν έχεις.
Σάλι: Νομίζεις ότι κάνω σεξ με τους φίλους μου χωρίς να το καταλαβαίνω;
Χάρι: Όχι, νομίζω ότι όλοι θέλουν να κάνουν σεξ μαζί σου.
Σάλι: Όχι, δεν θέλουν.
Χάρι: Θέλουν.
Σάλι: Πώς το ξέρεις;
Χάρι: Κανένας άντρας δεν μπορεί να είναι φίλος με μια γοητευτική γυναίκα. Θέλει πάντα να κάνει σεξ μαζί της.
Σάλι: Άρα, λες πως ένας άντρας μπορεί να είναι φίλος με μια γυναίκα την οποία δε βρίσκει ελκυστική;
Χάρι: Όχι, ακόμα και με αυτή θα θέλει να κάνει σεξ.
Σάλι: Και αν αυτή δεν θέλει να κάνει σεξ μαζί του;
Χάρι: Δεν έχει σημασία, το σεξ αιωρείται ήδη, άρα η φιλία είναι καταδικασμένη. Και αυτό είναι το τέλος της ιστορίας.
Σάλι: Τότε, υποθέτω ότι δε θα γίνουμε φίλοι.
Χάρι: Μάλλον όχι.
Τα χρόνια περνούν και κατά ένα περίεργο τρόπο οι δυο τους συναντιούνται ξανά και ξανά. Τελικά δημιουργείται μεταξύ τους μια στενή φιλία στην οποία απολαμβάνουν το γεγονός ότι έχουν ένα φίλο του αντίθετου φύλου. Για τον Χάρι είναι δείγμα ότι ωριμάζει και οι δυο τους επιμένουν να παραμένουν φίλοι χωρίς να είναι εραστές. Το ερώτημα, όμως, παραμένει:
Είναι δυνατή η αληθινή φιλία ανάμεσα σε δυο εκπροσώπους των αντίθετων φύλων;
Οι άνθρωποι διαμορφώνουν σχέσεις οι οποίες διαρκούν στο χρόνο, όπως είναι οι συγγενικές, οι ερωτικές και οι φιλικές σχέσεις. Από την εξελικτική σκοπιά, οι συγγενικές σχέσεις είναι σημαντικές λόγω της γονιδιακής συσχέτισης και οι ερωτικές σχέσεις λόγω της δυνατότητας αναπαραγωγής. Οι φίλοι δεν έχουν ούτε γονιδιακό ούτε αναπαραγωγικό μερίδιο, αλλά οι άνθρωποι διαμορφώνουν φιλίες οι οποίες διαρκούν από μέρες, χρόνια και σε ορισμένες περιπτώσεις μια ζωή.
Από μια άποψη, οι φίλοι παρέχουν οφέλη που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με την επιβίωση και την αναπαραγωγή. Προσφέρουν φαγητό ή καταφύγιο, μας φροντίζουν όταν είμαστε άρρωστοι και μας συστήνουν σε πιθανούς μελλοντικούς συντρόφους. Οι φίλοι, όμως, μπορεί και να μας επιβαρύνουν προδίδοντας την εμπιστοσύνη μας, ανταγωνίζοντάς μας. Όπως δείχνει και το παράδειγμα του Καίσαρα και του Βρούτου, οι φίλοι μπορεί να μας κοστίσουν και τη ζωή μας.
Τι κερδίζουν, τελικά, δυο φίλοι αντίθετου φύλου από τη μεταξύ τους σχέση; Μια αρχική σκέψη είναι πως η διερεύνηση αυτή μπορεί να έχει διαφορετική απάντηση για τους άνδρες και τις γυναίκες.
Οι Bleske & Buss (2000) διεξήγαγαν μια έρευνα σε φοιτητές πανεπιστημίου σχετικά με τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα μιας ετεροφυλόφιλης φιλίας. Γενικά, οι απόψεις ταίριαζαν ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες, για παράδειγμα και άνδρες και γυναίκες απολάμβαναν τις εξόδους με φίλους αντιθέτου φύλου, τις συζητήσεις, την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης τους, πληροφορίες σχετικά με το διαφορετικό τρόπο σκέψης, το κοινωνικό στάτους, το σεβασμό και το μοίρασμα. Ανάλογα, και οι άνδρες και οι γυναίκες ανέφεραν παρόμοια μειονεκτήματα από την ετεροφυλόφιλη φιλία τους, όπως είναι η ζήλια, η σύγχυση σχετικά με τη μορφή της σχέσης, η μη ανταπόδοση της αγάπης, διάφορες σκληρές συμπεριφορές και η παρεμπόδιση της φύσης της σχέσης στην ανεύρεση ερωτικού συντρόφου.
Σε μερικά σημεία, όμως, οι απαντήσεις τους ήταν διαφορετικές. Οι άνδρες ήταν πιο πιθανό να δουν το σεξ και τη δυνατότητα ερωτικοποίησης της σχέσης σαν κάτι θετικό (ενώ οι γυναίκες σαν κάτι αρνητικό), με αποτέλεσμα, οι άνδρες να απαντούν πιο συχνά ότι έκαναν σεξ με μια φίλη τους από ότι οι γυναίκες (22% vs 11%). Οι άνδρες, επίσης, ήταν πιο πιθανό να αναφέρουν ως μειονέκτημα την μειωμένη αίσθηση αυτοεκτίμησης και το να αφιερώνουν χρόνο στο να βοηθήσουν μια φίλη, ενώ οι γυναίκες έβλεπαν την ανικανότητα τους να ανταποκριθούν στα ερωτικά συναισθήματα ενός φίλου τους σαν αρνητικό.
Έτσι, όταν η φιλία δεν μετατράπηκε σε σεξουαλική ή ρομαντική σχέση, οι άνδρες ένιωθαν απόρριψη και εκμετάλλευση, ενώ οι γυναίκες ένιωθαν άβολα με την άνιση ερωτική έλξη. Αντίθετα, όταν οι φιλίες μετατράπηκαν σε ρομαντικές ή σεξουαλικές σχέσεις, μερικοί άνδρες συνέχισαν να αναφέρονται στις γυναίκες ως φίλες τους – σε διπλάσιο βαθμό από ότι οι γυναίκες αντίστοιχα. Η σχέση αυτή οδηγεί στην κατηγορία φιλίας η οποία αποκαλείται “φίλοι με προνόμια”, στην οποία υπάρχει σεξ αλλά όχι η δέσμευση. .
Οι γυναίκες της έρευνας ήταν πιο πιθανό να αναφέρουν εμπειρίες από άνδρες φίλους να πληρώνουν για τις εξόδους τους, και να απολαμβάνουν τη σωματική προστασία (οι άνδρες αντίθετα το είδαν αυτό ως κόστος χρόνου και χρήματος). Οι γυναίκες επίσης απήλαυσαν την ικανότητα να δικτυωθούν κοινωνικά μέσω των ανδρών φίλων τους, αλλά κατέταξαν στα αρνητικά τη δυσκολία που μπορεί να προκαλούσαν οι άνδρες φίλοι στην προσπάθειά τους να φλερτάρουν με άλλους.
Οι Bleske & Buss (2000) καταλήγουν στο ότι άνδρες και γυναίκες μπορεί να έχουν διαφορετικούς στόχους και επιθυμίες από μια ετεροφυλόφιλη φιλία. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου και άνδρες και γυναίκες ψάχνουν για έναν συνοδοιπόρο και τίποτα άλλο, και άλλες όπου τα σχέδια διαφέρουν. Πιο συγκεκριμένα, οι άνδρες είναι πιο πιθανό να ψάχνουν σε μια φίλη τους τη δυνατότητα σεξουαλικού ή ερωτικού συντρόφου, ενώ οι γυναίκες τείνουν να προτιμούν μη σεξουαλικές φιλίες οι οποίες παρέχουν προστασία.
Το πιο δύσκολο από όλα είναι ότι το κάθε φύλο βλέπει τα μειονεκτήματα του άλλου ως πλεονέκτημα. Έτσι, οι γυναίκες το βλέπουν αρνητικό όταν οι άνδρες αναζητούν τη μετατροπή της φιλικής σχέσης σε ερωτική και σεξουαλική, ενώ οι άνδρες βρίσκουν τις απαιτήσεις χρόνου και χρήματος απογοητευτικές, ιδιαίτερα όταν οι ρομαντικές τους επιθυμίες δεν ανταποδίδονται. Έτσι, λόγω μη συμβατών επιθυμιών, ξεκινούν οι δυσκολίες.
Τι σημαίνει αυτό για τη φιλία; Ίσως η φιλία είναι μια άνιση σχέση, όπου οι επιθυμίες και των δύο φίλων δεν πληρούνται. Αν και τα μοτίβα αυτά είναι συνηθισμένα, δε σημαίνει ότι οι ρόλοι δεν ανατρέπονται και δεν υπάρχουν γυναίκες με περισσότερο “ανδρικές” συνήθειες και αντίστοιχα άνδρες με “γυναικείες”. Αυτό που μένει είναι η ασυμβατότητα στις επιθυμίες, και ότι η ανταλλαγή μπορεί να μην είναι εξίσου ικανοποιητική για τα μέλη μιας σχέσης.
Σταυρούλα Ανθή,
Ψυχολόγος
[klik]