Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Βέρνης κατάφεραν ένα πρωτοποριακό επίτευγμα χρονολογώντας με ακρίβεια έναν προϊστορικό γεωργικό οικισμό στη Bόρεια Ελλάδα, ηλικίας άνω των 7.000 ετών.
Χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό ετήσιων μετρήσεων του δακτυλίου ανάπτυξης σε ξύλινα δομικά στοιχεία και μια ξαφνική απότομη αύξηση του κοσμογόνου ραδιοάνθρακα που χρονολογείται από το 5259 π.Χ., έχουν παράσχει μια αξιόπιστη χρονολογική αναφορά για πολυάριθμους αρχαιολογικούς χώρους στη Νοτιοανατολική Ευρώπη.
Η κρισιμότητα της χρονολόγησης των αρχαιολογικών ευρημάτων
Η χρονολόγηση αρχαιολογικών ευρημάτων είναι κρίσιμη για την κατανόηση των ιστορικών χρονοδιαγραμμάτων. Ο προσδιορισμός της ηλικίας ενός τάφου, ενός οικισμού ή ενός συγκεκριμένου αντικειμένου είναι δυνατός μόλις τις τελευταίες δεκαετίες, χάρη σε δύο μεθόδους: τη δενδροχρονολόγηση και τη ραδιοχρονολόγηση.
Τώρα, ο αρχαιολογικός χώρος του Δισπηλιού στη Βόρεια Ελλάδα, ο οποίος προηγουμένως δεν είχε προσδιοριστεί με ακρίβεια, έχει πλέον χρονολογηθεί με δραστηριότητες που κυμαίνονται από το 5328 έως το 5140 π.Χ. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν σωματίδια υψηλής ενέργειας από το διάστημα, τα οποία μπορούν να χρονολογηθούν αξιόπιστα μέχρι το 5259 π.Χ. Τα ευρήματά τους δημοσιεύτηκαν στο Nature Communications.
Η δενδροχρονολόγηση, η ραδιοχρονολόγηση και το πρόβλημα
Η δενδροχρονολόγηση βασίζεται σε χαρακτηριστικά μοτίβα πλατιών και στενών ετήσιων δακτυλίων στο ξύλο, τα οποία επηρεάζονται από τις κλιματικές συνθήκες. Συγκρίνοντας αυτά τα μοτίβα με τις υπάρχουσες τυποποιημένες ή περιφερειακές χρονολογίες, μπορεί να προσδιοριστεί η ηλικία ενός αντικειμένου. Ωστόσο, η μέθοδος αυτή είναι συγκεκριμένη για κάθε περιοχή και δεν εφαρμόζεται καθολικά, ιδίως στην περιοχή της Μεσογείου, όπου δεν υπάρχει συνεκτική χρονολογία.
Ως εκ τούτου, η δενδροχρονολόγηση χρονολόγηση στην περιοχή αυτή χαρακτηρίζεται ως «κυμαινόμενη» και απαιτεί ραδιοχρονολόγηση. Καθώς ένα δέντρο ζει, απορροφά 14C (Άνθρακας-14) από την ατμόσφαιρα μέσω της φωτοσύνθεσης. Με τον θάνατο, η απορρόφηση σταματά και το ισότοπο διασπάται με χρόνο ημιζωής 5.730 έτη.
Οι εργαστηριακές μετρήσεις μπορούν στη συνέχεια να προσδιορίσουν το υπόλοιπο 14C σε ένα συγκεκριμένο δακτύλιο δέντρου για να προσεγγίσουν τον χρόνο θανάτου του δέντρου. Ωστόσο, η ακρίβεια αυτής της μεθόδου περιορίζεται σε δεκαετίες.
Η λύση στο πρόβλημα
Το 2012, η Γιαπωνέζα φυσικός, Fusa Miyake, εντόπισε μια λύση σε αυτό το πρόβλημα. Μια μαζική εισροή κοσμικών ακτίνων, πιθανότατα από ηλιακές εκρήξεις, μπορεί να προκαλέσει σημαντική αύξηση του ατμοσφαιρικού 14C, το οποίο εναποτίθεται στους δακτυλίους των δέντρων εκείνης της χρονιάς.
Αυτές οι αιχμές, σήμερα γνωστές ως γεγονότα Miyake, μπορούν να χρονολογηθούν με ακρίβεια και να χρησιμεύσουν ως παγκόσμιες χρονολογικές άγκυρες. Σήμερα, είναι γνωστά περίπου δώδεκα γεγονότα Miyake, με σημαντικά αυτά να συμβαίνουν το 5259 π.Χ. και το 7176 π.Χ., που ανακαλύφθηκαν από ερευνητές από το ETH της Ζυρίχης το 2022.
Η ομάδα από το πρόγραμμα EXPLO του Πανεπιστημίου της Βέρνης δημιούργησε μια χρονολογία ετήσιων δακτυλίων ανάπτυξης που καλύπτει 303 χρόνια, με λήξη το 5140 π.Χ., αναλύοντας 787 κομμάτια ξύλου από τον αρχαιολογικό χώρο του Δισπηλιού στη λίμνη Ορεστιάδα (Λίμνη της Καστοριάς).
Οι φάσεις του οικισμού που εντοπίστηκαν δείχνουν ποικίλες κατασκευαστικές δραστηριότητες σε διάστημα 188 ετών μεταξύ 5328 και 5140 π.Χ. Αυτή η ακριβής χρονολόγηση κατέστη δυνατή λόγω ενός γνωστού γεγονότος Miyake το 5259 π.Χ.
Ερευνητές από το ETH της Ζυρίχης ανίχνευσαν μια κορύφωση του ραδιοάνθρακα κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, χρονολογώντας με ραδιοάνθρακα αρκετούς μεμονωμένους ετήσιους δακτυλίους ανάπτυξης.
Αυτή η κορύφωση αντικατοπτρίστηκε στη συνέχεια στη χρονολογία του δακτυλίου δέντρου του Δισπηλιού, ευθυγραμμίζοντας με το παγκόσμιο σημείο αγκύρωσης 5259 π.Χ. Κατά συνέπεια, τα Βαλκάνια έχουν γίνει η πρώτη περιοχή που ωφελήθηκε από αυτήν την αλλαγή προτύπου, επιτυγχάνοντας απόλυτη χρονολόγηση ανεξάρτητα από ένα συνεπές ημερολόγιο.
«Η χρονολόγηση του Δισπηλιού»
Ο Andrej Maczkowski, επικεφαλής ερευνητής, ελπίζει ότι κι άλλες περιφερειακές χρονολογίες αυτής της περιόδου θα μπορούν τώρα να συνδεθούν με τη «χρονολόγηση του Δισπηλιού» ανοίγοντας τον δρόμο για την ανάπτυξη της περιφερειακής δενδροχρονολόγησης των νότιων Βαλκανίων.
Η περιοχή αυτή, όπου βρίσκονται οι παλαιότεροι παραλίμνιοι οικισμοί της Ευρώπης που χρονολογούνται λίγο μετά το 6000 π.Χ., έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξάπλωση της γεωργίας σε ολόκληρη την Ευρώπη.
