Εννέα χωριά στην Κάτω Ιταλία, που επιμένουν να θυμίζουν Ελλάδα, παραδίδουν μαθήματα ιστορίας με κατοίκους που σε περιμένουν να σου τραγουδήσουν στη γρεκάνικη διάλεκτο και να σε φιλέψουν σαν να σε ήξεραν από πάντα.
Στο νοτιότερο άκρο της Απουλίας, στη χερσόνησο του Σαλέντο, στο δρόμο που ενώνει το Lecce με το Otranto η ταμπέλα γράφει με μεγάλα γράμματα “Kalόs ίrtate”. Αν η Ιταλία μοιάζει με μπότα, τότε η Γκρετσία Σαλεντίνα βρίσκεται στο “τακούνι” της. Εδώ τα πάντα έχουν ελληνική όψη: το τοπίο, οι άνθρωποι, η γλώσσα.
Λευκοί ασβεστωμένοι τοίχοι, σπίτια με αυλές, στενά δρομάκια και γκριζοπράσινες ελιές. Είναι γνωστά τα ελληνόφωνα χωριά της Καλαβρίας (στη “μύτη” της μπότας) αλλά λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν την ύπαρξη της ελληνόφωνης ζώνης στην καρδιά του Σαλέντο.
Κι αν τα ελληνόφωνα χωριά της Καλαβρίας είναι σκαρφαλωμένα στις άγριες πλαγιές του Ασπρομόντε, απομονωμένα σε ένα από τα φτωχότερα μέρη της Ιταλίας, τα χωριά της Γκρετσία Σαλεντίνα είναι σαφώς πιο προνομιούχα: είναι σκορπισμένα σε μια εύφορη πεδιάδα γεμάτη αμπέλια, οπωροφόρα και φυτείες καπνού, μικρές βιομηχανίες επεξεργασίας ξύλου, κάρβουνου και οικοδομικών υλικών ενώ το καλό συγκοινωνιακό δίκτυο συνδέει τα ελληνόφωνα χωριά μεταξύ τους αλλά και με τις μεγαλύτερες πόλεις.
Έτσι, οι περίπου 42.000 κάτοικοι τους απολαμβάνουν ευνοϊκές συνθήκες διαβίωσης και ένα βιοτικό επίπεδο αρκετά υψηλό. Είναι οι Γκρίκο (Griko) και μιλούν μια ιδιόρρυθμη διάλεκτο της ελληνικής γλώσσας, που επέζησε για αιώνες μέσα από τα τοπωνύμια, τα τραγούδια, τις παραδόσεις και τα έθιμα των κατοίκων τους. Εννέα ελληνόφωνα χωριά αποτελούν την καρδιά της Γκρετσία Σαλεντίνα, με κατοίκους φιλόξενους, περήφανους, ευγενικούς και με έμφυτη καλλιτεχνία.
Καλημέρα (Calimera)
“Zeni sù en ise ettù sti Kalimera”, δηλαδή “δεν είσαι ξένη, εδώ στην Καλημέρα”, γράφει το πέτρινο μνημείο που δώρισε η Αθήνα το 1957 σε αυτή την κωμόπολη των περίπου 7.300 κατοίκων. Λένε πως, σύμφωνα με την παράδοση, η ονομασία της οφείλεται σε κάποιον ταξιδιώτη, ο οποίος, όταν πέρασε από αυτό το μέρος, ρώτησε έναν χωρικό για το όνομα του οικισμού. Ο τελευταίος, μην κατανοώντας την ξένη γλώσσα, έγνεψε του περαστικού ταξιδιώτη χαιρετώντας τον: “Καλημέρα”, του είπε.
Στο πέρασμα των χρόνων το Καλημέρα στήριζει την οικονομία του στη γεωργία και την παραγωγή κάρβουνου. Περπατώντας στα όμορφα δρομάκια του θα δείτε την εκκλησία του San Brizio (πραγματοποιείται μεγάλη γιορτή στις 28-29 Ιουλίου), το Palazzo Montinari και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας ενώ αξίζει να βρεθείτε εκεί το Πάσχα για να δείτε την αναπαράσταση των Παθών του Χριστού σύμφωνα με το βυζαντινό τελετουργικό.
Μαρτινιάνο (Martignano)
Απέχει μόλις 2 χλμ. από το Καλημέρα και μοιάζει με το χωριό που θα συναντούσες στην ελληνική ύπαιθρο: αγροτικά αυτοκίνητα, πλανόδιοι που διαλαλούν την πραμάτεια τους, νοικοκυρές που σκουπίζουν τις αυλές, δρομάκια με πέτρες που τις έχουν λειάνει οι αιώνες, η δυνατή βροχή και ο αμείλικτος καλοκαιρινός ήλιος, σπίτια κολλημένα το ένα δίπλα στο άλλο που βλέπουν στο δρόμο και πίσω έχουν πάντα μια ήσυχη αυλή με κληματαριά. Στο χωριό των 1800 κατοίκων περίπου υπάρχουν τα βασικά. Χασάπικα, φούρνοι, σούπερ μάρκετ, φαρμακείο, ανθοπωλείο και καπνοπωλείο.
Κοριλιάνο ντ’ Οτράντο (Corigliano d’Otranto)
Ίσως δεν το γνωρίζετε αλλά η κωμόπολη των 5.800 κατοίκων έχει αδελφοποιηθεί με το Δήμο Ιλίου, στην Αθήνα. Ξεχωρίζει το Castello de Monti, το επιβλητικό φρούριο με τη μπαρόκ πρόσοψη, που περιβάλλεται από μεγάλη τάφρο ενώ περπατώντας στην αγροτική κωμόπολη θα συναντήσετε και ωραίες επαύλεις του 18ου αιώνα. Οι κάτοικοι θα σου πουν την ιστορία για το πώς βγήκε το παρατσούκλι τους “Francο st’anguria”, δηλαδή φαινομενικά χαζοί. Η περιοχή φημιζόταν για τα πολύ γλυκά καρπούζια της, στα οποία όμως είχε επιβληθεί υψηλός φόρος και οι αγρότες δεν μπορούσαν να επιβιώσουν.
Έτσι, όταν κάποιος ντόπιος νέος κέρδισε σε αγώνες πάλης, ο φεουδάρχης του επέτρεψε να ζητήσει μια χάρη κι εκείνος απλά απάντησε: “Franco st’anguria”, δηλαδή να μην πληρώνουν φόρο στα καρπούζια. Ο φεουδάρχης τον θεώρησε χαζό αφού θα μπορούσε να ζητήσει πλούτη αλλά τελικά αποδείχθηκε σοφή η επιθυμία του νέου καθώς άνθισε οικονομικά ολόκληρη η περιοχή. Ο πολιούχος του Κοριλιάνο είναι ο Άγιος Νικόλαος και γιορτάζεται 3 φορές το χρόνο: στις 6 Δεκεμβρίου, στις 9 Μαΐου (ημερομηνία μεταφοράς των λειψάνων του από τη Μίρα στο Μπάρι) και στις 22 Αυγούστου, ως ανάμνηση του θαύματος του Αγίου που έσωσε το χωριό από επιδρομή ακρίδας το 1727.
Καστρινιάνο ντέι Γκρέτσι (Castrignano de’ Greci)
Περίπου 4000 άνθρωποι ζουν σε αυτή την όμορφη κωμόπολη ανάμεσα σε ελαιώνες, συκιές και αγροτόσπιτα που θυμίζουν τα περίφημα Trulli. Η αρχιτεκτονική του Καστρινιάνο ντέι Γκρέτσι θυμίζει κάστρο και έχει να επιδείξει την Κρύπτη του Αγίου Ονούφριου του 6ου αιώνα, την εκκλησία της Madonna Annunziata με σημαντικές τοιχογραφίες του 1892, τον Πύργο του Ρολογιού αλλά και το πάρκο Pozzelle με τα δεκάδες πηγάδια που διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση.
Μαρτάνο (Martano)
Είναι το μεγαλύτερο από όλα τα ελληνόφωνα χωριά της περιοχής με σχεδόν 10.000 κατοίκους. Εδώ το διασημότερο αξιοθέατο είναι το μεσαιωνικό κάστρο στην παλιά πόλη που ξαναχτίστηκε κατά το 15ο αιώνα ενώ οι μεγαλύτερες εκκλησίες είναι η Κοίμηση της Θεοτόκου και η Μαντόνα ντελ Ροζάριο. Οι κάτοικοι θα σας πουν ότι στην πόλη τους βρίσκεται και το μεγαλύτερο μενίρ της Απουλίας, το Santu Totaru, με ύψος 4,80 μέτρων.
Τζολίνο (Zollino)
Η ιστορία του χωριού των 2.000 κατοίκων φτάνει ως τα προϊστορικά χρόνια, όπως μαρτυρά η ύπαρξη πολλών μενίρ στην περιοχή. Θα δείτε την εκκλησία των Πέτρου και Παύλου, της Αγίαw Άννας και αιωνόβια πηγάδια. Το μεγαλύτερο γεγονός του χειμώνα είναι η Festa de lu Focu, ο φεστιβάλ που πραγματοποιείται κάθε χρόνο στις 28 Δεκεμβρίου από το 1978. Γύρω από τη μεγάλη υπαίθρια φωτιά, ντόπιοι και επισκέπτες παρακολουθούν χορευτικά συγκροτήματα και παραδοσιακή μουσική ενώ δεν λείπουν και οι ντόπιες γεύσεις σε μια προσπάθεια να διατηρηθούν ζωντανές οι παραδόσεις της περιοχής του Σαλέντο.
Μελπινιάνο (Melpignano)
Σχεδόν 2.200 Melpignanesi ζουν σε αυτό το χωριό που υπήρξε σημαντικό βυζαντινό κέντρο, τόσο που διατήρησε την θρησκευτική λειτουργία στα ελληνικά ακόμα και κάτω από την κυριαρχία των Νορμανδών, τον 11ο αιώνα. Στην όμορφη Piazza S. Giorgio δεσπόζει η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου με τα χρωματιστά βιτρό ενώ έξω από το χωριό θα δείτε το παλιό μοναστήρι των Αυγουστίνων και το κάστρο Carmine του 1656. Στο Μελπινιάνο κάθε Αύγουστο κορυφώνεται το φεστιβάλ μουσικής Notte della Taranta, που συγκεντρώνει πάνω από 100.000 θεατές.
Σολέτο (Soleto)
Μικρή σε μέγεθος αλλά μεγάλη σε σπουδαιότητα, η κωμόπολη των 5.500 κατοίκων διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στα βυζαντινά και μεσαιωνικά χρόνια. Εδώ βρέθηκε και ο περίφημος χάρτης του Σολέτο, ο αρχαιότερος χάρτης του δυτικού κόσμου. Χρονολογείται από το 500 πΧ. και πρόκειται για μία απεικόνιση της χερσονήσου της Απουλίας, σε ένα κομμάτι λουστραρισμένου πήλινου βάζου, με μέγεθος λίγο μεγαλύτερο ενός γραμματοσήμου. Στον χάρτη έχουν χαραχτεί τα ονόματα πόλεων με ελληνικούς χαρακτήρες, και μια κουκίδα υποδεικνύει τα σημεία όπου βρίσκονταν, όπως και στους σύγχρονους χάρτες.
Στερνατία (Sternatia)
Λένε πως η Στερνατία δημιουργήθηκε όταν ενώθηκαν επτά οικισμοί και την έχτισαν σαν φρούριο για να προστατευτούν, αναγράφοντας τη λέξη “Φιλία”, που υπάρχει έως σήμερα. Οι Τούρκοι την πολιόρκησαν το 1480 και τελικά νίκησαν και την κατέστρεψαν χωρίς να σωθούν ελληνικά μνημεία. Σήμερα θα δείτε palazzi αλλά και το μοναστήρι των Ντομενικάνων μοναχών, είναι του 16ου αιώνα. Μεγάλη γιορτή γίνεται στις 22 Αυγούστου για να εορταστεί ο προστάτης Άγιος Γεώργιος.
