Η αρνητική κριτική αποτελεί για πολλούς ανθρώπους ένα μελανό σημείο στις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Φοβούνται μήπως πέσουν θύμα της, προσπαθούν πάση θυσία να αποφύγουν δυσμενή σχόλια για τον εαυτό τους, συμμορφώνονται σε κοινωνικές νόρμες ή επιταγές τρίτων που δεν τους αντιπροσωπεύουν και στην περίπτωση που δεχθούν ένα τέτοιο σχόλιο διαταράσσεται η ήδη κλονισμένη αυτοεκτίμηση τους.
«Υπάρχει μόνο ένας τρόπος για να αποφύγεις την κριτική…Να μην κάνεις τίποτα, να μη λες τίποτα, να είσαι τίποτα..»
Αριστοτέλης
Κριτική και πρόθεση… κριτή
Είναι αναπόφευκτο στις διαπροσωπικές και επαγγελματικές μας σχέσεις να δεχθούμε σχόλια και κριτικές που δε μας αρέσουν. Η αλήθεια είναι ότι συχνά πρέπει να αναρωτιόμαστε για τις προθέσεις αυτού που ασκεί κριτική.
Στην περίπτωση που τις θεωρήσουμε κακόβουλες, παύει να έχει αξία η όποια κριτική ασκεί, καθώς δεν καθοδηγείται από την πρόθεση του να μας αξιολογήσει αλλά από την επιθυμία του να μας πληγώσει.
Στην περίπτωση που αναγνωρίζουμε την πρόθεση του άλλου να μας βοηθήσει ή έστω να συμβάλλει στην προσωπική μας βελτίωση, τα πράγματα γίνονται κάπως πιο εύκολα. Αρχικά, χρειάζεται να αποδεχθούμε το γεγονός ότι ο κάθε άνθρωπος έχει τα δικά του προσωπικά κριτήρια με τα οποία αξιολογεί τόσο τον εαυτό του όσο και τους γύρω του.
Αν για παράδειγμα κάποιος σας ασκεί κριτική λέγοντάς σας«Είσαι πολύ σχολαστικός με τα κείμενα που διορθώνεις και καθυστερείς πολύ στη δουλειά» αυτό σημαίνει πως έχει κάποια συγκεκριμένα προσωπικά στάνταρντ που διαχωρίζουν το «σχολαστικός» – από το «πολύ σχολαστικός» τα οποία στάνταρντ μπορεί να μην συμφωνούν με τα δικά σας.
Η κριτική λοιπόν βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στα προσωπικά κριτήρια του κριτή, τα οποία έχετε την επιλογή να αποδεχθείτε ή όχι.
Επαναξιολόγηση εαυτού
Ένα δεύτερο σημείο για το οποίο χρειάζεται να αναρωτηθείτε είναι κατά πόσο δέχεστε το δικαίωμα του άλλου να σας κρίνει. Δέχεστε κριτική από το αφεντικό σας; Από τους συναδέλφους σας; Από τους φίλους σας; Ίσως σε διαφορετικό βαθμό από τον καθένα.
Πολλές φορές εναντιωνόμαστε στο δικαίωμα κάποιου φίλου ή συναδέλφου να μας ασκεί κριτική μόνο και μόνο επειδή η κριτική που ασκεί δεν μας αρέσει. Αν μας έκανε όμως ένα κοπλιμέντο θα αντιδρούσαμε διαφορετικά.
Μην ξεχνάτε ωστόσο, πως κάθε είδους κριτική μπορεί να αποτελέσει μια αφορμή είτε για να επαναξιολογήσετε στοιχεία του χαρακτήρα και της συμπεριφοράς σας, είτε για να εξασκηθείτε ενεργά σε επικοινωνιακές δεξιότητες χρήσιμες για τη διατήρηση της αυτοεκτίμησης σας.
Αντιμετώπιση κριτικής
Παραμείνετε ψύχραιμοι
Η πρώτη σας συναισθηματική αντίδραση ίσως δεν είναι και η ενδεδειγμένη βάση για να στήσετε την επιχειρηματολογία σας. Δώστε στον εαυτό σας λίγο χρόνο πριν πείτε οτιδήποτε. Μιλήστε αφού έχετε βρει την αυτοκυριαρχία σας ή φροντίστε να μην την χάσετε καθόλου.
Μπείτε σε λεπτομέρειες
Ένας τρόπος για να αντιμετωπίσετε την κριτική που σας γίνεται είναι να θέσετε σε αυτόν που σας κρίνει διευκρινιστικές ερωτήσεις αναφορικά με το σχόλιο του. Με τον τρόπο αυτό είτε θα πάρετε χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με μια ασαφή ή υποκειμενική κριτική ή θα φέρετε τον συνομιλητή σας σε αμηχανία σε περίπτωση που το σχόλιο του είναι ανυπόστατο.
Χρησιμοποιείστε ανοιχτές ερωτήσεις προκειμένου να προάγετε το διάλογο. Για παράδειγμα: «Τι εννοείς όταν λες ότι είμαι βαρετός;» ή «Τι κάνω/ λέω που να με κάνει βαρετό για σένα;», «Τι θα ήθελες να κάνω για να μην βαριέσαι;».
Διερευνήστε με φιλική διάθεση τα καυστικά σχόλια που δέχεστε και μπορεί να οδηγηθείτε σε διαφορετικά συμπεράσματα: «Άρα κάθε φορά που συζητάω για περιβαλλοντικά θέματα εσύ βαριέσαι;» « Αυτό σημαίνει πως είμαι βαρετός ή πως εσύ βαριέσαι με τις συζητήσεις περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος;»
Η διερεύνηση είναι χρήσιμη στις περιπτώσεις που μας ενδιαφέρει η σχέση με τον συνομιλούντα και θέλουμε να τη διατηρήσουμε σε ένα καλό επίπεδο.
Συμφωνείστε και με το παραπάνω
Η τεχνική αυτή είναι κατάλληλη όταν στην ουσία αυτός που μας ασκεί κριτική έχει δίκιο. Στις περιπτώσεις αυτές μπαίνουμε συνήθως σε μια διαδικασία όπου απολογούμαστε για τον εαυτό μας παρακινούμενοι από τις ενοχές που νιώθουμε.
Αυτό στην ουσία δίνει έδαφος στον κριτή μας να συνεχίσει και εμείς νιώθουμε ακόμα περισσότερο ένοχοι. Για να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος, δεν έχετε παρά να κάνετε τρία πράγματα:
1. Να συμφωνήσετε με την κριτική επαυξάνοντας
2. Να μην απολογηθείτε
3. Να μην ζητήσετε συγνώμη
Το να κινηθείτε προς την κατεύθυνση του κριτή σας, ασκώντας και εσείς ο ίδιος κριτική στον εαυτό σας, μπορεί να αλλάξει τη ροή της συζήτησης σας προς όφελος σας.
Π.χ. – «Με αυτήν την ακαταστασία σου δεν μπορώ να βρω τίποτα εδώ μέσα».
– «Έχεις δίκιο. Ποτέ δεν καταφέρνω να τακτοποιήσω σωστά τα πράγματα μου και σε δυσκολεύω».
Ασκώντας ουσιαστικά εσείς αρνητική αυτοκριτική χωρίς δικαιολογίες και ενοχές, παραδέχεστε το λάθος σας ανοιχτά, δεν επιτρέπετε να εκμεταλλευτεί ο άλλος τις ενοχές σας, αποπνέοντας το μήνυμα ότι αποδέχεστε το δικαίωμα σας στο λάθος. Ο κριτής σας μπορεί τελικά να πάρει και το μέρος σας: «Δεν είπα ότι είσαι πάντα ακατάστατος. Απλά τις τελευταίες μέρες έχει παραγίνει το πράγμα».
Θολώστε το τοπίο
Ένας λόγος που μας αναστατώνει η κριτική των άλλων είναι γιατί εμπεριέχει κάποια αληθή στοιχεία. Μπορεί να μη θέλουμε να τα δούμε ή να τα συζητήσουμε με τον καθένα αλλά αντί να αρνηθούμε πεισματικά την ύπαρξη τους και να πασχίσουμε να πείσουμε τον συνομιλητή μας ότι είμαστε το αντίθετο από αυτό που πιστεύει, μπορούμε απλώς να το αποδεχθούμε μέσα σε ένα κλίμα ασάφειας και γενικότητας.
Συνήθως ο κριτής μας δεν περιμένει να αντιμετωπίσουμε με στωικότητα και αποδοχή ένα αρνητικό μας γνώρισμα. Μάλλον περιμένει να μας φέρει σε αμηχανία και να αρχίσουμε τις απολογίες. Μην απαντώντας ευθέως, δεν του δίνουμε και το έρεισμα για να συνεχίσει την επικριτική του συμπεριφορά.
«Ναι, η αλήθεια είναι ότι γίνομαι εγωιστής κάποιες φορές»
«Τι να πω; Τεμπελιάζω που και που, όπως όλοι»
Στην ουσία δεν αποδεχόμαστε πλήρως την επίκριση που μας γίνεται αλλά τη γενική αλήθεια που εμπεριέχει η κρίση.
Μην τη δέχεστε
Το ότι κάποιος επιλέγει να εκφραστεί έντονα αρνητικά για το άτομο μας ή ακόμα και να μας προσβάλει, σημαίνει ότι πρέπει να προσβληθούμε; Ο τρόπος που ο καθένας εκφράζεται λέει πρωτίστως κάτι για τον ίδιο.
Αν επομένως έχετε απέναντι σας κάποιον που συνηθίζει να πληγώνει με τα λόγια του, να βρίσκει μονίμως αρνητικά στους άλλους και έχει αναγάγει την κριτική σε άθλημα, έχετε την επιλογή απλώς μείνετε αδιάφοροι απαντώντας με τον ακριβώς αντίθετο τρόπο: με ευγένεια και ηρεμία και φυσικά με χαμόγελο.
«θα μπορούσα να λάβω σοβαρά τα σχόλια σας, αν δεν γίνονταν με τόση εμπάθεια και δηκτικότητα. Σας ευχαριστώ ούτως ή άλλως για το χρόνο που αφιερώσατε να τα μοιραστείτε μαζί μου»
Άλλωστε όταν ο στόχος του άλλου είναι να σας προσβάλλει, το πιο πιθανό είναι να υπερβάλει στα χαρακτηριστικά που θα σας προσάψει ακριβώς για πετύχει τον στόχο του. Η δική σας στάση (αδιαφορία, χαμόγελο, απαξίωση κτλ) θα πρέπει να αντικατοπτρίζει το δικό σας επίπεδο αλλά και να θέτει τους όρους με τους οποίους δέχεστε μια επικοινωνία.
«Λυπάμαι που δε θα συμμετέχω σε αυτήν την συζήτηση, αλλά ο τόνος και το περιεχόμενο της δεν μου αρμόζει»
Παραμείνετε ευγενείς
Είναι αλήθεια ότι συχνά παρασυρόμαστε σε διαλόγους και τακτικές επικοινωνίας που δεν μας αρμόζουν. Αν το ύφος του συνομιλητή μας είναι επιθετικό, στομφώδες, αγενές, επικριτικό, μπαίνουμε ασυναίσθητα στη διαδικασία να απαντήσουμε με το ίδιο ύφος. Αυτό οδηγεί σε ένταση και τελικά σε σύγκρουση.
Παραμείνετε ευγενικοί και ψύχραιμοι ακόμα και όταν το ύφος του άλλου είναι αγενές. Η ευγένεια μπορεί να βοηθήσει το συνομιλητή – κριτή σας να ρίξει τους τόνους αλλά και να αναθεωρήσει αυτά τα οποία σας καταλογίζει, αν έρθει αντιμέτωπος με μια στάση σταθερή, αποφασιστική και ευγενή. Σίγουρα θα μετριάσει την βαρύτητα των όσων λέει. Και σίγουρα δε θα έχετε να μετανιώνετε για τον τρόπο που μιλήσατε.
Βάλια Παυλίδου – Ψυχολόγος Μsc Κοινωνικής Κλινικής Ψυχολογίας ΑΠΘ, Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία- Θεσσαλονίκη