“Είναι η ίδια η επιδίωξη της ευτυχίας, που εμποδίζει την ευτυχία.”
Τον Σεπτέμβριο του 1942, ο Βίκτορ Φράνκλ, ένας Εβραίος, εξέχων ψυχίατρος και νευρολόγος στην Βιέννη, συνελήφθη και μεταφέρθηκε σε ένα ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης μαζί με την γυναίκα και τους γονείς του.
Reuters
Τρία χρόνια αργότερα, όταν το στρατόπεδο απελευθερώθηκε, οι περισσότεροι από την οικογένειά του, συμπεριλαμβανομένης της συζύγου του που ήταν έγκυος, είχαν πεθάνει, αλλά ο κρατούμενος με τον αριθμό 119.104, είχε επιζήσει.
Στο βιβλίο του “Η αναζήτηση του νοήματος από τον άνθρωπο”, το οποίο έγραψε μέσα σε 9 μέρες, ο Φράνκλ περιγράφει τις εμπειρίες του μέσα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης και καταλήγει στο συμπέρασμα, ότι διαφορά μεταξύ εκείνων που πέθαναν και εκείνων που έζησαν συνοψίζεται σε ένα πράγμα: Νόημα, η ιδέα ότι ήρθε νωρίς στην ζωή.
Όταν ήταν μαθητής στο λύκειο, ένας από τους καθηγητές φυσικής είχε ανακοινώσει στην τάξη: “Η ζωή δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια διαδικασία καύσης, μια διαδικασία οξείδωσης.” Τότε, ο Φράνκλ σηκώθηκε από την καρέκλα του και είπε: “Κύριε, αν ισχύει αυτό, τότε πιο είναι το νόημα της ζωής;”
Όπως διαπίστωσε και ο ίδιος στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, εκείνοι που βρήκαν νόημα ακόμα και στις πιο φρικτές συνθήκες ήταν πιο ανθεκτικοί στα βασανιστήρια από εκείνους που δεν μπόρεσαν να βρουν. “Όλα μπορούν να αφαιρεθούν από τον άνθρωπο, εκτός από την τελευταία από τις ανθρώπινες ελευθερίες, την επιλογή της στάσης του σε κάθε δεδομένο σύνολο περιστάσεων, το δικαίωμα να επιλέξει ο καθένας τον δρόμο του”, αναφέρει ο Φράνκλ στο βιβλίο του.
Ο Φράνκλ εργάστηκε ως θεραπευτής στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και στο βιβλίο του αναφέρει δυο παραδείγματα από συγκρατούμενούς του που προσπάθησαν να αυτοκτονήσουν. Όπως πολλοί άλλοι, οι δυο αυτοί άντρες ήταν απελπισμένοι και πίστευαν, ότι δεν υπήρχε τίποτα άλλο να περιμένουν από την ζωή, τίποτα για να ζήσουν.
“Και στις δυο περιπτώσεις, το θέμα ήταν να συνειδητοποιήσουν αυτοί οι δυο άντρες, ότι η ζωή περίμενε ακόμα κάτι από αυτούς. Για τον έναν ήταν το παιδί του, που εκείνη την εποχή ζούσε σε μια ξένη χώρα. Για τον άλλον, έναν επιστήμονα ήταν μια σειρά βιβλίων που έπρεπε να ολοκληρώσει”, γράφει ο Φράνκλ.
“Αυτή η μοναδικότητα και η αγαμία είναι που ξεχωρίζουν τον κάθε άνθρωπο και δίνουν νόημα στην ζωή του, έχουν σημασία για την δημιουργική εργασία όσο και στην ανθρώπινη αγάπη. Όταν συνειδητοποιείται η αδυναμία αντικατάστασης ενός ανθρώπους, επιτρέπεται η ευθύνη που έχει ο κάθε άνθρωπος για την ύπαρξη του και την συνέχιση να εμφανίζεται σε όλο της το μεγαλείο. Ο άνθρωπος που αποκτά συνείδηση της ευθύνης που φέρει προς έναν άλλον άνθρωπο που τον περιμένει γεμάτος αγάπη ή ένα ημιτελές έργο, ποτέ δεν θα είναι σε θέση να βάλει τέλος στην ζωή του. Γνωρίζει το “γιατί” της ύπαρξής του και είναι ικανός να αντέξει σχεδόν τα πάντα”, γράφει ο Φράνκλ.
Το 1991, η Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου χαρακτήρισε το βιβλίο “Η αναζήτηση του νοήματος από τον άνθρωπο” ως ένα από τα 10 βιβλία με την μεγαλύτερη επιρροή στην Αμερική.
Flickr/Christian Haughen
Σύμφωνα με το Gallup, τα επίπεδα ευτυχία των Αμερικανών βρίσκονται σε εύρος 4 ετών. Από τον Ιανουάριο του 2013, η Gallup αναφέρει, ότι το 60% των Αμερικανών σήμερα αισθάνονται ευτυχείς, χωρίς να έχουν πολύ άγχος ή ανησυχίες.
Από την άλλη πλευρά, σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων, περίπου 4 στους 10 Αμερικανούς δεν έχουν βρει έναν ικανοποιητικό στόχο ζωής. Το 40% είτε δεν πιστεύει, ότι η ζωή του έχει έναν ξεκάθαρο σκοπό ή έχουν μια ουδέτερη σχετικά με το αν η ζωή τους έχει σκοπό ή όχι. Σχεδόν το ένα τέταρτο των Αμερικανών αισθάνονται ουδέτεροι ή δεν έχουν ξεκάθαρη εικόνα του τι δίνει νόημα στην ζωή τους.
Η έρευνα έχει δείξει, ότι έχοντας σκοπό και νόημα στην ζωή μας, προάγουμε την ευημερία και την ικανοποίηση της ζωής μας, καθώς και την σωματική και ψυχική υγεία. Παραδόξως, σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα, η ίδια επιδίωξη της ευτυχία είναι που εμποδίζει κάποιον να βρει την ευτυχία.
Αυτός είναι ο λόγος που ορισμένοι ερευνητές προειδοποιούν για την επιδίωξη της ευτυχίας. Σε μια νέα μελέτη, η οποία θα δημοσιευθεί φέτος στην έκδοση του περιοδικού της Θετικής Ψυχολογίας, οι ερευνητές ζήτησαν από περίπου 400 Αμερικανούς ηλικίας 18 έως 78 ετών να απαντήσουν στο ερώτημα, αν η ζωή τους ήταν ευτυχισμένη ή είχε σκοπό.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν, ότι η ευτυχισμένη ζωή και η ζωή με νόημα μπορεί να επικαλύπτονται με πολλούς τρόπους, αλλά τελικά είναι πολύ διαφορετικά. Η ευτυχισμένη ζωή συνδέεται με την ύπαρξη ενός “αποδέκτη”, ενώ η ζωή με νόημα συνδέεται με την ύπαρξη ενός “δωρητή.”
“Η ευτυχία χωρίς νόημα χαρακτηρίζει μια σχετικά ρηχή, εγωκεντρική ή ακόμα και εγωιστική ζωή, στην οποία τα πράγματα πάνε καλά, οι ανάγκες και οι επιθυμίες ικανοποιούνται εύκολα και οι μεγάλοι φόροι αποφεύγονται”, γράφουν οι συντάκτες.
Πως διαφέρει η ευτυχισμένη ζωή από την ζωή με νόημα; Διαπίστωσαν, ότι η ευτυχία σχετίζεται με την διάθεση. Συγκεκριμένα, οι άνθρωποι που είναι ευτυχισμένοι πιστεύουν, ότι η ζωή είναι πολύ πιο εύκολη, έχουν καλή σωματική κατάσταση και είναι σε θέση να αγοράσουν πράγματα που χρειάζονται και θέλουν. Επίσης, η ευτυχισμένη ζωή ορίζεται από την έλλειψη άγχους ή ανησυχίας.
Από κοινωνική σκοπιά, η επιδίωξη της ευτυχίας συνδέεται με εγωιστική συμπεριφορά, όπως αναφέρθηκε ο “αποδέκτης” και ο “δωρητής.”
Οι ψυχολόγοι δίνουν μια εξελικτική εξήγηση για αυτό: η ευτυχία σχετίζεται με την μείωση της κίνησης. Αν έχετε μια ανάγκη ή επιθυμία, όπως η πείνα, μπορείτε να την ικανοποιήσετε και αυτό θα σας κάνει ευτυχισμένους. Με άλλα λόγια, οι άνθρωποι γίνονται ευτυχισμένοι, όταν παίρνουν αυτό που θέλουν.
“Οι χαρούμενοι άνθρωποι αντλούν χαρά από το να λαμβάνουν οφέλη από τους άλλους, ενώ οι άνθρωποι που ζουν μια ζωή με νόημα αντλούν χαρά από το να δίνουν στους άλλους”, εξηγεί η Kathleen Vohs, μια από τις συντάκτριες της μελέτης.
Αυτό που ξεχωρίζει τους ανθρώπους από τα ζώα δεν είναι η αναζήτηση της ευτυχίας, αλλά η αναζήτηση του νοήματος, σύμφωνα με το Roy Baumeister, επικεφαλής ερευνητή της μελέτης και συγγραφέα μαζί με τον John Tierney του βιβλίου “Θέληση: Επανεφευρίσκοντας την σπουδαία ανθρώπινη δύναμη.”
Για παράδειγμα, ένας άνθρωπος που ζει με περισσότερο νόημα την ζωή του, του αρέσει περισσότερο να αγοράζει δώρα στους άλλους, να φροντίζει τα παιδιά και να διαφωνεί. Επίσης, οι άνθρωποι αυτοί βιώνουν περισσότερο άγχος και ανησυχία στην ζωή τους σε σχέση με τους ευτυχισμένους ανθρώπους.
Το νόημα της ζωής δεν σχετίζεται μόνο με την υπέρβαση του εαυτού, αλλά και με την υπέρβαση της παρούσας στιγμής, που είναι ίσως το πιο σημαντικό εύρημα της μελέτης, σύμφωνα με τους ερευνητές. Ενώ η ευτυχία είναι αισθητή στο εδώ και τώρα, εν τέλει εξασθενεί, όπως και όλα τα άλλα συναισθήματα. Τα συναισθήματα ευχαρίστησης είναι φευγαλέα.
Το νόημα από την άλλη πλευρά είναι διαρκές. Συνδέει το παρελθόν με το παρόν και το παρόν με το μέλλον. “Το να σκέφτεσαι πέρα από την παρούσα στιγμή, για το παρελθόν ή το μέλλον, είναι ένα σημάδια ότι υπάρχει νόημα στην ζωή σας, αλλά η ζωή σας είναι δυστυχισμένη.”
Σύμφωνα με την έρευνα, τα αρνητικά γεγονότα μειώνουν την ευτυχία και αυξάνουν το νόημα στην ζωή μας.
Πηγαίνοντας πάλι πίσω στον Φράνκλ, είχε μια σημαντική και αποφασιστική εμπειρία πριν τον στείλουν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Ήταν ένα γεγονός που τόνισε την διαφορά ανάμεσα στο κυνήγι της ευτυχίας και το κυνήγι του νοήματος στην ζωή.
Στην πρώιμη ενήλικη ζωή του, πριν ο ίδιος και η οικογένειά του μεταφερθούν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης, ο Φράνκλ είχε καθιερωθεί ως ένας από τους πιο διάσημους ψυχιάτρους στην Βιέννη και σε όλο τον κόσμο. Ως ένα 16χρονο αγόρι άρχισε να αλληλογραφεί με τον Φρόιντ και μια μέρα έστειλε στον Φρόιντ ένα δισέλιδο που είχε γράψει. Ο Φρόιντ εντυπωσιασμένος από το ταλέντο του Φράνκλ το χαρτί στη Διεθνή Εφημερίδα της Ψυχανάλυσης για δημοσίευση.
Ενώ ήταν στην Ιατρική, ο Φράνκλ ξεχώρισε ακόμα περισσότερο. Όχι μόνο ίδρυσε κέντρα πρόληψης αυτοκτονίας για εφήβους, αλλά άρχισε να αφήνει το σημάδι του στον τομέα της κλινικής ψυχολογίας: λογοθεραπεία, η οποία έχει ως στόχο να βοηθήσει τους ανθρώπους να ξεπεράσουν την κατάθλιψη.
Ο Φράνκλ ήξερε, ότι οι Ναζί θα πήγαιναν στο σπίτι των γονιών του και ήξερε, ότι έπρεπε να είναι εκεί για να τους βοηθήσει να προσαρμοστούν στην ζωή του στρατοπέδου συγκέντρωσης. Από την άλλη μεριά, ως νιόπαντρος και με μια βίζα στο χέρι του μπήκε στον πειρασμό να φύγει στην Αμερική, όπου θα μπορούσε να ξεχωρίσει ακόμα περισσότερο στον τομέα του.
Όπως αναφέρει η Anna S. Redsand, που έγραψε την βιογραφία του, ο Φράνκλ βρισκόταν σε μεγάλο δίλημμα. Έψαχνε για ένα σημάδι από τον ουρανό και όταν γύρισε σπίτι το βρήκε.
Ένα κομμάτι μάρμαρο βρισκόταν πάνω στο τραπέζι. Ο πατέρας του εξήγησε, ότι ήταν από τα συντρίμμια μιας κοντινής συναγωγής που κατέστρεψαν οι Ναζί. Το μαρμάρινο θραύσμα είχε πάνω μια από τις 10 Εντολές, εκείνη που αναφέρει να τιμάς τον πατέρα σου.. Έτσι, ο Φράνκλ αποφάσισε να μείνει στην Βιέννη. Αποφάσισε να αφήσει στην άκρη τις προσωπικές του φιλοδοξίες και βοηθήσει την οικογένειά του.
Η σοφία που πήρε ο Φράνκλ από την αφάνταστη δυστυχία που αντίκρισε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης είναι: “Το να είσαι άνθρωπος πάντα ξεχωρίζει και κατευθύνεται σε κάτι άλλο ή κάποιον άλλον, όχι στον ίδιο μας τον εαυτό. Όσο πιο πολύ ένας άνθρωπος ξεχνάει τον εαυτό του τόσο πιο πολύ άνθρωπος γίνεται.”