Το ποίημα «Ιθάκη» γράφτηκε τον Οκτώβριο του 1910 και πρωτοδημοσιεύτηκε το Νοέμβριο του 1911 στο περιοδικό «Γράμματα» της Αλεξάνδρειας. Ανήκει στα φιλοσοφικά – διδακτικά ποιήματα του Καβάφη.
Ως πηγή έμπνευσης για το ποίημα στάθηκε ο ομηρικός Οδυσσέας και η δεκάχρονη προσπάθειά του να επιστρέψει στην πατρίδα του την Ιθάκη. Το ποίημα ανήκει στην τεχνοτροπία του συμβολισμού, ενώ το βασικό σύμβολο είναι η Ιθάκη.
Ο ποιητής συμβουλεύει με παραινετικό τρόπο εκείνον που ετοιμάζεται να ξεκινήσει το ταξίδι για την Ιθάκη να εύχεται να είναι μακρύς ο δρόμος. Η Ιθάκη συμβολίζει το σκοπό που έχει θέσει ο άνθρωπος στη ζωή του και το ταξίδι την κατάκτηση αυτού του σκοπού. `Ετσι, όσο μακρύτερο είναι το ταξίδι τόσο περισσότερες γνώσεις και εμπειρίες θα αποκτήσει ο άνθρωπος.
Στο ταξίδι του δεν πρόκειται να συναντήσει σοβαρά και μεγάλα εμπόδια, όπως εκείνα του Οδυσσέα, εκτός κι αν τα κουβαλά διαρκώς στην ψυχή του, μέσα του. Διότι το φόβο τον γεννά η ίδια η ψυχή του ανθρώπου.
Η Ιθάκη πρόσφερε το ωραίο ταξίδι, γιατί αυτή ουσιαστικά είναι που στάθηκε η αφορμή για το ταξίδι. Χωρίς αυτήν, χωρίς δηλαδή κάποιο στόχο, ο άνθρωπος δε θα ξεκινούσε ποτέ αυτό το ταξίδι για την κατάκτηση της ζωής, που ήταν γεμάτο περιπέτειες εμπειρίες και γνώσεις.
Ωστόσο, όταν ο άνθρωπος φτάσει τελικά στην Ιθάκη, ίσως του φανεί κάπως φτωχική και ασήμαντη μπροστά σ’ όλα αυτά που γνώρισε και έμαθε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Όμως, έχοντας γίνει σοφός και διαθέτοντας πια τόση πείρα και γνώση, μπορεί να καταλάβει «οι Ιθάκες τι σημαίνουν».
«Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη,
να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος,
γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον θυμωμένο Ποσειδώνα μη φοβάσαι,
τέτοια στον δρόμο σου ποτέ σου δεν θα βρεις,
αν μέν’ η σκέψις σου υψηλή, αν εκλεκτή
συγκίνησις το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις,
αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου,
αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου.
Να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος.
Πολλά τα καλοκαιρινά πρωιά να είναι
που με τι ευχαρίστησι, με τι χαρά
θα μπαίνεις σε λιμένας πρωτοειδωμένους·
να σταματήσεις σ’ εμπορεία Φοινικικά,
και τες καλές πραγμάτειες ν’ αποκτήσεις,
σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κ’ έβενους,
και ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής,
όσο μπορείς πιο άφθονα ηδονικά μυρωδικά·
σε πόλεις Aιγυπτιακές πολλές να πας,
να μάθεις και να μάθεις απ’ τους σπουδασμένους.
Πάντα στον νου σου νάχεις την Ιθάκη.
Το φθάσιμον εκεί είν’ ο προορισμός σου.
Aλλά μη βιάζεις το ταξείδι διόλου.
Καλλίτερα χρόνια πολλά να διαρκέσει·
και γέρος πια ν’ αράξεις στο νησί,
πλούσιος με όσα κέρδισες στον δρόμο,
μη προσδοκώντας πλούτη να σε δώσει η Ιθάκη.
Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξείδι.
Χωρίς αυτήν δεν θάβγαινες στον δρόμο.
Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια.
Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε.
Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,
ήδη θα το κατάλαβες η Ιθάκες τι σημαίνουν».
Ακούστε την «Ιθάκη» από την υπέροχη Έλλη Λαμπέτη..