Ποιοι είπαν το «δυστυχώς επτωχεύσαμεν»
Υπό την απειλή του Grexit και της χρεοκοπίας – για πολλοστή φορά στα χρόνια του μνημονίου – δεν υπάρχει καλύτερη ευκαιρία από το μιλήσουμε για αυτό το συχνό και κάθε άλλο παρά σύγχρονο φαινόμενο στη διεθνή οικονομική πρακτική και χρηματοοικονομική ιστορία. Η χρεοκοπία είναι μια παλιά «μόδα» που πολλές φορές πήρε τη μορφή πραγματικής απειλής προς γνώσιν και, προπαντός, συμμόρφωση.
Η έννοια της χρεοκοπίας μπήκε στη ζωή των Ελλήνων αιφνιδιαστικά πριν από λίγα χρόνια και φέρνει στο νου καταστροφικές συνέπειες και σκηνές χάους.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, πάντως, βουλευτές και οικονομολόγοι θεώρησαν ότι δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος για να εξηγήσουν στους πολίτες τον όρο από το να περιγράψουν τις ελλείψεις που θα παρουσιάζονταν σε πετρέλαιο, γάλα, είδη πρώτης ανάγκης αλλά και χαρτί υγείας, ως αντικίνητρα στη συγκεκριμένη επιλογή.
Τι σημαίνει όμως ο όρος χρεοκοπία; Είναι η κατάσταση στην οποία μπορεί να περιέλθει μια χώρα η οποία αδυνατεί να ανταποκριθεί στις οικονομικές της υποχρεώσεις και καθιστά διεθνώς γνωστή την αδυναμία της να πληρώσει τα ληξιπρόθεσμα χρέη της.
Στην ιστορία δεν ήταν λίγες οι χώρες, ακόμα και υπερδυνάμεις της παγκόσμιας οικονομίας, που αναγκάστηκαν ή επέλεξαν να στραφούν προς την κατεύθυνσή της.
Και αν οι συνέπειές της δεν ήταν στον ίδιο βαθμό εξοντωτικές, η ιστορία έχει αποδείξει ότι μια χρεοκοπία καταστρέφει την εμπιστοσύνη σε μια οικονομία, μεταδίδεται και κλονίζει το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα και οδηγεί στην απότομη κατάρρευση του βιοτικού επιπέδου του λαού.
Αργεντινή
Το 2001, η πολύχρονη βοήθεια που απλόχερα παρείχε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δεν κατάφερε να σταματήσει τη συνεχόμενη ύφεση στη χώρα.
Η κυβέρνηση αντιμετώπιζε το χαμηλότερο επίπεδο του ΑΕΠ των τελευταίων δεκαετιών καθώς και τα πρωτόγνωρα ποσοστά της ανεργίας που έφταναν το 25%.
Ο γολγοθάς της Μπουένος Άιρες ξεκίνησε όταν τα Χριστούγεννα του 2001 το ΔΝΤ αρνήθηκε να εκταμιεύσει την δόση του 1,3 δισ. επειδή η Αργεντινή δεν είχε εκπληρώσει όλα τα προαπαιτούμενα.
Τις επόμενες μέρες ακολούθησε πανικός και μαζικές φυγές κεφαλαίων από τις τράπεζες. Αμέσως επιβλήθηκαν περιορισμοί στις συναλλαγές που οδήγησαν με τη σειρά τους σε σκηνές χάους στους δρόμους της χώρας και δεκάδες νεκρούς.
Ξεκινώντας από την επαρχία ο κόσμος άρχισε να λεηλατεί σούπερ μάρκετ και οι εξεγέρσεις γρήγορα επεκτάθηκαν και στο Μπουένος Άιρες.
Το 2005 η κυβέρνηση κατέληξε σε συμφωνία, ώστε το μεγαλύτερο κομμάτι των χρεοκοπημένων της ομολόγων να ανταλλαχθεί από άλλα, με χαμηλότερη ονομαστική αξία.
Η κορύφωση του δράματος της Αργεντινής βρέθηκε στην κορύφωσή του το περασμένο καλοκαίρι. Μετά την κατάρρευση και της τελευταίας προσπάθειας συμβιβασμού με τους κερδοσκόπους η Αργεντινή αναγκάστηκε για δεύτερη φορά σε μια δεκαετία να κηρύξει στάση πληρωμών.
Εκουαδόρ
Η στάση πληρωμών που κήρυξε το 2008 το Εκουαδόρ ήταν περισσότερο μια επιλογή να μην αποπληρωθεί το χρέος, παρά μια αδυναμία της κυβέρνησης να το κάνει. Έτσι, οι υπέρμαχοι της πτώχευσης παγκοσμίως χρησιμοποιούν το παράδειγμα του Εκουαδόρ ως σύμβολο αντίστασης στους κακούς δανειστές!
Χαρακτηρίζοντας το χρέος «ανήθικο και παράνομο» ο πρόεδρος της χώρας, Ραφαέλ Κορρέα, ανακοίνωσε ότι η κυβέρνηση δεν θα πλήρωνε τα 31 εκατ. δολάρια που χρωστούσε στους πιστωτές του, χαρακτηρίζοντάς τους μάλιστα ως «πραγματικά τέρατα».
Οι διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν κατέληξαν σε μια ριζική μείωση του χρέους και τα παλιά ομόλογα αντικαταστάθηκαν με νέα σε αναλογία 35 σεντς έναντι 1 δολαρίου. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Εκουαδόρ έχει χρεοκοπήσει ούτε μία ούτε δύο, αλλά 10 φορές από το 1830…
Το καλοκαίρι του 2014 το Εκουαδόρ επέστρεψε στις αγορές ομολόγων, καθώς τον τελευταίο χρόνο αναζωπυρώθηκε το ενδιαφέρον για χρέος από αναδυόμενες αγορές, ενώ η κυβέρνηση της χώρας έχει επιδοθεί τους τελευταίους μήνες σε μπαράζ συναντήσεων με επενδυτές και τραπεζίτες του εξωτερικού.
Τουρκία
Μέσα σε 10 χρόνια η Τουρκία κατάφερε να αντιμετωπίσει ένα τεράστιο οικονομικό κραχ και να προβάλλεται σήμερα ως ένα σύγχρονο οικονομικό θαύμα που είναι μέλος της G20. Το 2001 η Τουρκία κλονίζονταν με την οικονομική κρίση.
Τα διατραπεζικά επιτόκια είχαν φτάσει σε επίπεδα ρεκόρ μέχρι και 3000%, οι τράπεζες χρεοκοπούσαν, είχαν σταματήσει οι κάνουλες χρηματοδότησης προς τις επιχειρήσεις, με χιλιάδες εργαζόμενους να βρίσκονται σε μία νύχτα στο δρόμο.
Σήμερα, παρά την ομιχλώδη εικόνα που παρουσίαζε το 2012 η ευρωπαϊκή οικονομία, η Τουρκία μεσουρανούσε και «κάλπαζε» στον τομέα της ανάπτυξης, αποτελούσε ελκυστικό προορισμό για τις ξένες επενδύσεις, έβλεπε τις εξαγωγές της να αυξάνονται κάθε οικονομικό τρίμηνο, ενώ σήμερα η ανάπτυξή της παρότι ευάλωτη, παραμένει σταθερή.
Ρωσία
Τον Αύγουστο του 1998 η Ρωσία δηλώνει αδυναμία πληρωμής του εξωτερικού χρέους της και αρνείται να πληρώσει τα χρεολύσια των δανείων της.
Η υπερδύναμη είδε τις εξαγωγές της να πλήττονται βάναυσα λόγω της βουτιάς στις τιμές του πετρελαίου. Ακολούθησε μεγάλη «τρύπα» στα έσοδα, ενώ παράλληλα ο όγκος των βραχυπρόθεσμων εντόκων γραμματίων αυξανόταν ραγδαία.
Έτσι αποφασίζει να άρει τους περιορισμούς στη συμμετοχή των ξένων, είδε όμως τα επιτόκια στα έντοκα να παίρνουν απότομα την ανιούσα και έτσι χτύπησε «ταβάνι». Αποτέλεσμα; Το καλοκαίρι του 1998 λαμβάνει δάνειο έκτακτης ανάγκης από το ΔΝΤ.
Μετά την χρεοκοπία, οι συνεχείς αναδιαρθρώσεις του χρέους, την περίοδο Αυγούστου 1999 – Φεβρουαρίου 2000, με γενναίο «κούρεμα» της τάξης του 75%-80%, κάλυψαν το 24% του ΑΕΠ.
Ισλανδία
Μέχρι και ένα χρόνο πριν τη χρεοκοπία τριών μεγάλων τραπεζών η Ισλανδία ήταν μια χώρα παράδεισος. Το 2007 ψηφίστηκε η καλύτερη χώρα για να ζει κανείς, μία από τις τέσσερις πιο παραγωγικές χώρες στον κόσμο! Όμως, λίγο αργότερα, τον Οκτώβριο του 2008, έγινε η πρώτη χώρα που κατέρρευσε μέσα σε μία εβδομάδα, ως το πρώτο θύμα στο όπλο της Lehman Brothers.
Φαίνεται πως κανείς δεν είχε προβλέψει την κατάρρευση των τραπεζών. Η χώρα βρέθηκε αντιμέτωπη με τη χρεοκοπία, η κορώνα κατέρρευσε και το ισλανδικό Δημόσιο επιβαρύνθηκε με τεράστια χρέη. Ακολούθησε η εθνικοποίηση των τριών μεγαλύτερων τραπεζών της Ισλανδίας και χιλιάδες κατέβηκαν στους δρόμους για να διαδηλώσουν ενάντια του προέδρου της κεντρικής τράπεζας της χώρας.
Και όμως, λίγα χρόνια μετά, η Ισλανδία έχει ξεπεράσει τον σκόπελο της χρεοκοπίας και ήδη έχει παρουσιάσει μια θριαμβευτική επιστροφή στις αγορές ομολόγων.
Γερμανία
Πάντα επίκαιρη είναι για τους Έλληνες η εξόφληση του παλιού λογαριασμού με τη Γερμανία. Γεγονός: Το γερμανικό οικονομικό θαύμα δεν θα υφίστατο σήμερα, αν το 1953 οι ΗΠΑ δεν πίεζαν τους δανειστές του Βερολίνου να δεχτούν ένα κούρεμα της τάξης του 50% στο χρέος της, ενώ ο χρόνος αποπληρωμής επιμηκύνθηκε κατά 30 χρόνια!
Οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, κατέστρεψαν όχι μόνο τη Γερμανία, αλλά και ολόκληρη την Ευρώπη και έκαναν τους Γερμανούς τους «χειρότερους κακοπληρωτές στην ιστορία», σύμφωνα πάντα με τον γερμανό οικονομολόγο και ιστορικό, νυν καθηγητή στο London School of Economics, Άλμπρεχτ Ριτσλ.
Η Γερμανία εξάλλου υπήρξε ο πρώτος διδάξας της Ευρώπης του όρου «στάση πληρωμών». Η πρώτη φορά ήταν το 1931 όταν το Βερολίνο κήρυξε στάση πληρωμών στα δάνεια που είχε λάβει από αμερικανικές τράπεζες μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το Βερολίνο διέκοψε την αποπληρωμή των δανεια¬κών του υποχρεώσεων, επέβαλε περιορισμούς στην κίνηση κεφαλαίων και εθνικοποίησε τις πέντε μεγαλύτερες τράπεζες της χώρας. Η αθέτηση αποπληρωμής του χρέους όμως έγινε με την ανοχή των ΗΠΑ για να διασωθεί το τραπεζικό σύστημα και στις δυο όχθες του Ατλαντικού.
Βενεζουέλα
Η μόνη… κατά λάθος χρεοκοπία της ιστορίας! Τον Ιούλιο του 1998, η κυβέρνηση της Βενεζουέλας άργησε μία εβδομάδα να πληρώσει τους τόκους ομολόγων αξίας 270 εκατ. δολαρίων.
Και αφού στη συμφωνία δεν υπήρχε πρόβλεψη για περίοδο χάριτος, η καθυστέρηση ισοδυναμούσε με στάση πληρωμών. Μετά από αυτό το απερίγραπτο περιστατικό το Καράκας εγκατέστησε σύγχρονο εξοπλισμό ώστε να μην απαιτείται ανθρώπινη παρέμβαση κατά τη διαδικασία των αποπληρωμών.
Ουκρανία
Η Ουκρανία έχει ακολουθήσει τρεις φορές τον δρόμο της επιλεκτικής χρεοκοπίας ιδιωτικών ομολόγων. Το 1998 και το 1999 προχώρησε στην ανταλλαγή ομολόγων ύψους 3,3 δισ. δολαρίων, περίοδο κατά την οποία η χώρα ήταν πρακτικά σε πτώχευση. Η αναδιάρθρωση που έγινε κάλυψε το 21% του δημοσίου χρέους της Ουκρανίας.
Ισπανία
Η Ισπανία κατέχει την πρωτιά στις χρεοκοπίες. Μία από τις υπερδυνάμεις των παλαιότερων εποχών, είχε αθετήσει τις οικονομικές της υποχρεώσεις επτά φορές τον 19ο αιώνα, με πρώτη φορά το 1557!
Πορτογαλία
Το 1560, τρία χρόνια μετά την Ισπανία, τον δρόμο της πτώχευσης ακολούθησε η Πορτογαλία, η ιβηρική χώρα που χρεοκόπησε ακόμα πέντε φορές στην ιστορία της. Το 1828, το 1837, το 1841, το 1852 και το 1890.
Το ελληνικό «δυστυχώς επτωχεύσαμεν»
Στις 10 Δεκεμβρίου 1893, ο Χαρίλαος Τρικούπης λέει στη Βουλή την ιστορική φράση «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν», με την οποία διακηρύσσει επίσημα την αδυναμία της Ελλάδας να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της προς τους ξένους πιστωτές της.
Τη φράση χρησιμοποιούμε μέχρι και σήμερα στην Ελλάδα για να δηλώσουμε μια αποτυχία ιδιαίτερα σε οικονομικά ζητήματα…
