Αυγά από κοτέτσια με «αιώνιες χημικές ουσίες», φάρμακα και υπολείμματα φυτοφαρμάκων στην Ελλάδα, απειλούν τη δημόσια υγεία σύμφωνα με μελέτη δύο Πανεπιστημίων- Σε ποια περιοχή τα αυγά είναι πιο μολυσμένα
Οι συνθετικές χημικές ουσίες PFAS (υπερφθοριωμένες αλκυλιωμένες ουσίες) ονομάζονται και «για πάντα χημικά» καθώς δεν διασπώνται ποτέ και συσσωρεύονται σε έδαφος, νερά, φυτά και ζώα, φτάνοντας τελικά και στον άνθρωπο μέσω της τροφικής αλυσίδας. Η ανησυχία του κοινού και των επιστημόνων, έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια για την παρουσία των PFAS στα τρόφιμα καθώς, τοξικολογικά στοιχεία έχουν συσχετίσει ορισμένα PFAS με δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία, όπως βλάβη στο ανοσοποιητικό σύστημα και το ήπαρ, γενετικές ανωμαλίες, καρκίνο και καθυστερημένη ανάπτυξη. Επιπλέον, επιδημιολογικά δεδομένα βρήκαν σημαντικές συσχετίσεις μεταξύ της έκθεσης σε PFAS και των δυσμενών ανοσολογικών επιδράσεων στα παιδιά, καθώς και της δυσλιπιδαιμίας στους ενήλικες. Και η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων κάνει λόγο για “ξεκάθαρες” σοβαρές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία από τα PFAS. Ωστόσο μέχρι στιγμής, υπάρχουν περιορισμένες πληροφορίες στη βιβλιογραφία σχετικά με την έκθεση σε PFAS μέσω της κατανάλωσης αυγών.
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της ΜΚΟ Générations futures, η οποία καταγγέλλει την «εκτεταμένη μόλυνση» των τροφίμων από χημικές ουσίες PFAS, το 39% των αυγών είναι μολυσμένα με PFAS ενώ και έρευνα του Γερμανικού Οργανισμού Προστασίας Περιβάλλοντος και Φύσης (BUND) αποκαλύπτει υψηλά επίπεδα των λεγόμενων «αιώνιων χημικών ουσιών» PFAS στα αυγά. Αλλά και στη Δανία επίσης πρόσφατα ανακοινώθηκε ότι 8 στα 20 δείγματα αυγών που αναλύθηκαν εμφάνισαν επίπεδα PFAS πάνω από τα επιτρεπτά όρια. Το τι συμβαίνει στην Ελλάδα και κατά πόσο τα αυγά που καταναλώνουμε περιέχουν χημικές ουσίες, αξιολογήθηκε σε μελέτη του Πανεπιστημίου Αιγαίου και του ΕΚΠΑ, με επικεφαλής τον καθηγητή του τμήματος Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου Νάσο Στασινάκη, που δημοσιεύτηκε στο Science of The Total Environment.
Οι κύριοι στόχοι της μελέτης ήταν να εξεταστεί η εμφάνιση PFAS σε εγχώρια παραγόμενα οικόσιτα αυγά που συλλέχθηκαν από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, να εντοπιστούν δυνητικά μολυσμένες περιοχές και να εκτιμηθεί ο πιθανός κίνδυνος πρόσληψης PFAS μέσω της κατανάλωσης αυγών. Συλλέχθηκαν δείγματα από 17 κοτέτσια που βρίσκονται σε γεωργικές, βιομηχανικές και αστικές περιοχές και αναλύθηκαν για την παρουσία 46 διαφορετικών ουσιών. Μεταξύ Απριλίου και Οκτωβρίου 2023, συλλέχθηκαν 75 αυγά κότας εγχώριας παραγωγής από 17 κοτέτσια με τη βοήθεια εθελοντών που εξέθρεψαν ωοτόκες όρνιθες ελευθέρας βοσκής σε 5 διαφορετικούς νομούς σε όλη την Ελλάδα: Σέρρες (ν=5), Μαγνησία (ν=2), Βοιωτία (ν=5), Αττική (ν=2) και Ηλεία (ν=3). Όλα τα αυγά από κάθε κοτέτσι ελήφθησαν δειγματοληπτικά την ίδια ημέρα για να διασφαλιστεί ότι προέρχονταν από διαφορετικές κότες.
Τα ευρήματα της μελέτης για τα ελληνικά αυγά
Ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός 2023/915 έχει θέσει μέγιστα όρια (ML) στα αυγά ίσα με 0,30, 1,0, 0,30 και 0,70 μg/kg ww για PFHxS, PFOS, PFOA και PFNA (που ανήκουν στην οικογένεια των PFAS) αντίστοιχα. Μόνο 9 από τα 17 δείγματα ελληνικών αυγών που αναλύθηκαν συμμορφώνονταν με αυτά τα όρια, δηλαδή πάνω από τα μισά υπερβαίνουν τα ρυθμιστικά όρια, ενώ όλα ανεξαιρέτως τα δείγματα περιείχαν PFAS. Για αυτά τα δείγματα οι συγκεντρώσεις PFAS κυμαίνονταν από 1,71 (EBC4) έως 5,30 (EBC13) μg/kg βάρους. Αυτά τα αποτελέσματα δείχνουν τη σημαντική μόλυνση των ελληνικών αυγών από PFAS. Τα δείγματα που συλλέχθηκαν στο πλαίσιο αυτής της μελέτης, από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, δείχνουν ότι η μόλυνση είναι υψηλότερη στο Νομό Ηλείας όπου όλα τα EBC υπερέβησαν τις οδηγίες υγείας της EFSA για όλες τις ηλικιακές ομάδες. Ο αριθμός των PFAS που ανιχνεύθηκαν ανά δείγμα κυμάνθηκε από 17 έως 24. Όσον αφορά την εμφάνιση μεμονωμένων PFAS, οι υψηλότερες μέσες συγκεντρώσεις ανιχνεύθηκαν για PFOS (0,996 μg/kg ww), PFHxS (0,799 μg/kg ww) και PFBA (0,742 μg/kg ww).
Σύμφωνα με τους ερευνητές, η κατανάλωση τροφίμων έχει αναγνωριστεί ως η σημαντικότερη πηγή έκθεσης του ανθρώπου σε PFAS για τον γενικό πληθυσμό. Δεδομένου ότι τα αυγά εκτίθενται αναπόφευκτα σε αυτές τις βιοσυσσωρεύσιμες ενώσεις στο φυσικό περιβάλλον, η κατανάλωση αυγών μπορεί τελικά να προκαλέσει δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων.
Για να εκτιμηθεί ο κίνδυνος που απορρέει από μολυσμένα με PFAS αυγά, υπολογίστηκαν επίσης οι εβδομαδιαίες προσλήψεις (EWI) των PFAS από την κατανάλωση αυγών. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς οι τιμές EWIs για τη συνδυασμένη έκθεση σε PFOS, PFOA, PFNA και PFHxS ως αποτέλεσμα της κατανάλωσης αυγών από κοτέτσια, αντιστοιχούν σε μέση εβδομαδιαία πρόσληψη 7,05, 4,26 και 6,20 ng/kg σωματικού βάρους για εφήβους, ενήλικες και ηλικιωμένους στην Ελλάδα, αντίστοιχα. Οι τιμές αυτές για τις ηλικιακές ομάδες των εφήβων και των ηλικιωμένων υπερβαίνουν την ΑΟΕΠ της EFSA για τα τρόφιμα (4,4 ng/kg/w) και, ως εκ τούτου, εγείρουν σημαντικές ανησυχίες για την υγεία των καταναλωτών αυγών.
Βρέθηκαν και φάρμακα και φυτοφάρμακα στα ελληνικά αυγά
Για πρώτη φορά, φαρμακευτικά προϊόντα και υπολείμματα φυτοφαρμάκων βρέθηκαν σε αυγά κοτόπουλου στην αυλή. Η συστηματική παρουσία των περισσότερων από αυτά σχετίζεται με τις συνήθεις γεωργικές πρακτικές. Οι αναλύσεις έδειξαν τη συνύπαρξη 6 φυτοφαρμάκων και 5 φαρμακευτικών προϊόντων σε δείγματα που συλλέχθηκαν. Μεταξύ των φυτοφαρμάκων, το dinoterb και το N,N-διαιθυλο-m-τολουαμίδιο (DEET) βρέθηκαν σε όλα τα δείγματα. Το DEET είχε την υψηλότερη μέση συγκέντρωση (8,25 μg/kg ww). Το οξολινικό οξύ ήταν το πιο συχνά ανιχνεύσιμο φάρμακο, με μέση συγκέντρωση 1,03 μg/kg ww.
Στα αυγά έγιναν αναλύσεις και για την παρουσία βαρέων μετάλλων οι οποίες ήταν χαμηλές και δεν αποτελούν απειλή για τη δημόσια υγεία, σύμφωνα με τη μελέτη. Η μελέτη καταλήγει στο ότι όντως υπάρχει απειλή για την ανθρώπινη υγεία λόγω της εμφάνισης PFAS σε ελληνικά αυγά από κοτέτσια, και περαιτέρω έρευνα θα πρέπει να επικεντρωθεί στις οδούς έκθεσης που ευθύνονται για τα PFAS που βρέθηκαν σε ελληνικά δείγματα.
Θωμαΐδης για τις απαγορευμένες ουσίες που εντοπίστηκαν σε αυγά: Υπάρχουν παντού, αν δώσουμε αίμα είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα τις εντοπίσουμε!
Ο καθηγητής εμφανίστηκε καθησυχαστικός τονίζοντας την ανάγκη συνεχών ερευνών και αυστηρών ελέγχων στα τρόφιμα -Η έρευνα έγινε σε κοτέτσια, όχι σε πτηνοτροφικές μονάδες
Ο καθηγητής Αναλυτικής Χημείας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Νίκος Θωμαΐδης, σε συνέντευξή του στο Πρώτο Πρόγραμμα, διαβεβαίωσε τους καταναλωτές ότι δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας σχετικά με των χημικών που ανιχνεύτηκαν σε αυγά.
Όπως εξήγησε, η μελέτη του Πανεπιστημίου Αιγαίου και του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου πραγματοποιήθηκε σε τυχαία δείγματα από οικόσιτα κοτέτσια σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας και εντόπισε την υπέρβαση των νομοθετικών ορίων για υπερφθοριωμένες ενώσεις σε 8 από τα 17 δείγματα.
Ο κ. Θωμαΐδης επισήμανε πως η εν λόγω μελέτη είναι μέρος μιας ευρύτερης έρευνας που πραγματοποιείται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με σκοπό να κατανοηθεί το πρόβλημα της ρύπανσης από χημικές ουσίες και να ληφθούν περαιτέρω μέτρα για την προστασία του πληθυσμού.«Και εμείς δεν το περιμέναμε (σ.σ. αυτό το ποσοστό). Η αλήθεια είναι ωστόσο αυτή η ουσία, μία από αυτές που είναι οι απαγορευμένες, υπάρχει παντού, η PFOS. Αν εμείς τώρα πάμε να δώσουμε αίμα, είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα βρούμε PFOS στον οργανισμό μας» ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Θωμαΐδης.
Αναφερόμενος στη σύνδεση αυτών των ουσιών με σοβαρές ασθένειες, όπως ο καρκίνος και οι διαταραχές του ανοσοποιητικού, ο καθηγητής δήλωσε ότι τα δεδομένα είναι ακόμη αποσπασματικά και απαιτούν περαιτέρω επιστημονική μελέτη και επιδημιολογικές έρευνες για να εξαχθούν τεκμηριωμένα συμπεράσματα. «Σίγουρα, έχουν συσχετιστεί με κάποιες άλλες διαταραχές που λέγονται ενδοκρινικές διαταραχές και έχουν συσχετιστεί με προβλήματα στην αναπαραγωγή ή στο σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών ή στην παχυσαρκία, περισσότερο από ό,τι στην καρκινογένεση ή οτιδήποτε άλλο» υπογράμμισε.
Απαντώντας στο ερώτημα, αν υπάρχει κάτι να προσέξει κανείς αγοράζοντας αυγά, ο κ. Θωμαΐδης εξήγησε ότι πήρε δημοσιότητα η μελέτη αυτή για τα αυγά συγκεκριμένα, όμως αυτές οι ουσίες μπορεί να υπάρχουν και σε άλλα τρόφιμα και γενικότερα αυτές οι ουσίες από τη στιγμή που έχουν όρια, ελέγχονται».
«Άρα, το τι κυκλοφορεί σε πιστοποιημένα σημεία πώλησης είναι ελεγμένο κατά πλειοψηφία, δειγματοληπτικά πάντα. Δηλαδή, εμείς πήραμε τυχαία δείγματα τα οποία δεν πωλούνται στην ανοιχτή αγορά. Πήγαμε από την πλευρά της περιβαλλοντικής έκθεσης να δούμε. Επομένως, σε γενικές γραμμές αυτό το οποίο πρέπει να πούμε στους καταναλωτές είναι ότι δεν χρειάζεται κανένας λόγος ανησυχίας. Αυτές οι έρευνες θα συνεχίσουν να γίνονται και θα βλέπουν το φως της δημοσιότητας» τόνισε, σημειώνοντας πως όπως ισχύει για όλα τα τρόφιμα πρέπει ο καταναλωτής να προτιμά τα πιστοποιημένα προϊόντα.
«Ό,τι είναι στην αγορά θα πρέπει να ελέγχεται, οπότε γενικότερα υπάρχει κάποια πρόνοια και γίνονται δειγματοληψίες» επισήμανε.
«Πρέπει να αντιληφθούμε, το έχω πει κατ’ επανάληψη σε πολλές εκπομπές πολλά χρόνια τώρα, ότι ζούμε σε έναν χημικό κόσμο. Χρησιμοποιούμε καθημερινά πάρα πολλά προϊόντα τα οποία περιέχουν χημικές ουσίες, άλλωστε αυτή είναι και η χρήση τους και η χρησιμότητά τους, έχουν διευκολύνει πολύ τη ζωή μας. Αυτά όμως τα χημικά τώρα που συζητάμε, οι λεγόμενες υπερφθοριωμένες ενώσεις, χρησιμοποιούνται από το 1940. Ήταν συστατικά των τεφλόν, των αντικολλητικών τηγανιών, είναι σε πάρα πολλά προϊόντα καθημερινής χρήσης γιατί είναι επιβραδυντές φλόγας, αντιδιαβρωτικά.
Αυτά τα χημικά από τη χρήση τους καταλήγουν στο περιβάλλον. Όμως είναι τέτοιες οι ιδιότητες τους, οι οποίες δεν μπορούν να διασπαστούν στο περιβάλλον με καμία διεργασία, είτε χημική είτε ακόμα και βιοτική, δηλαδή με κάποιο μικροοργανισμό. Καταλήγουν λοιπόν στο περιβάλλον, διαχέονται παντού και έχουν φτάσει από τον Αρκτικό Πόλο μέχρι την Ανταρκτική, αυτό έχει γίνει γνωστό τα προηγούμενα χρόνια μέσα από τις αναλύσεις που κάνουμε και στην Ευρώπη και στην Αμερική. Υπήρξε ανησυχία και μελετήθηκε περαιτέρω η οικολογική τους δράση, απαγορεύτηκαν κάποιες από αυτές, μπήκαν όρια στα τρόφιμα και έτσι σήμερα διερευνούμε με διάφορες μελέτες και έρευνες πανευρωπαϊκά, πού βρίσκονται, ποια είναι τα επίπεδά τους και τι μέτρα πρέπει να ληφθούν» περιέγραψε ο κ. Θωμαΐδης.